Mokradła są ekosystemami lądowymi zależnymi od wody - wykształciły się pod wpływem stałego lub okresowego przesycenia podłoża wodą. Występuje w nich hydrofilna (wodolubna) roślinność, z której szczątków powstają hydrogeniczne utwory glebowe.
Torfowiska to najbardziej zróżnicowane mokradła w Polsce. W tych bagiennych, charakteryzujących się warunkami beztlenowymi siedliskach niemal nie zachodzi rozkład obumarłej masy roślinnej. Z gromadzących się szczątków roślinnych powstaje torf. Miąższość złóż torfowych wynosi od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów.
Na terenach podmokłych rozwijają się również zbiorowiska łąkowe jak np. łąki kaczeńcowe, łąki ostrożeniowe z łanami kwitnącego na fioletowo ostrożenia łąkowego, łąki ziołoroślowe czy jedne z najbogatszych gatunkowo zbiorowisk - zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Łąki zmiennowilgotne rozwijają się w miejscach o zmiennym poziomie wód gruntowych w ciągu roku, ich powstanie bywa efektem osuszenia torfowisk, a zachowanie zależy od specyficznego sposobu użytkowania.
W Polsce torfowiska gromadzą więcej wody niż wszystkie inne zbiorniki wodne razem wzięte. Tereny podmokłe wychwytują też CO2 z atmosfery i magazynują więcej węgla niż jakikolwiek inny ekosystem na Ziemi przyczyniając się do zmniejszenia efektu cieplarnianego. Wyobraźmy sobie, że torfowiska zajmują ok. 3% powierzchni kontynentów, a zmagazynowane jest w nich dwa razy więcej węgla niż sumarycznie we wszystkich lasach na Ziemi (lasy pokrywają ok. 30% powierzchni kontynentów). Hektar mokradeł może wchłonąć do 14 milionów litrów wody powodziowej. Ponadto obszary wodno-błotne są bardzo ważnym siedliskiem dla cennych, zagrożonych i wymagających ochrony gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także istotnym miejscem odpoczynku i źródłem pożywienia dla wielu gatunków ptaków wędrownych w okresie migracji.
Mokradła zanikają
Najpoważniejszym zagrożeniem dla mokradeł jest ich odwadnianie. Prowadzi się je najczęściej w celu zwiększenia obszarów nadających się pod uprawę lub zalesienie. Intensywna gospodarka rolna i leśna wiąże się z budową osuszających teren rowów melioracyjnych, likwidacją śródpolnych i śródleśnych oczek wodnych, a ponadto jest źródłem wielu groźnych zanieczyszczeń (nawozy, środki ochrony roślin). Wskutek melioracji około 85% torfowisk straciło cechy ekosystemów bagiennych, zmieniając się z pochłaniaczy dwutlenku węgla w źródła jego emisji do atmosfery. Dużym zagrożeniem jest również wydobycie torfu do celów ogrodniczych. Dodatkowo, zbiorowiska roślinne, które rozwinęły się na obszarach podmokłych, nie mają istotnego znaczenia rolniczego, przestają być użytkowane i przekształcają się w kierunku zbiorowisk leśnych. Dlatego, ochrona mokradeł stała się koniecznością.
Możliwości ochrony
Niektóre rodzaje mokradeł są objęte ochroną na mocy Dyrektywy Siedliskowej (łąki selernicowe, trzęślicowe, torfowiska, solniska). Dyrektywa, w znaczący sposób zmieniła status ochronny polskich torfowisk - blisko połowa z nich (571 tys. ha) znalazła się w obrębie sieci Natura 2000, co bardzo poprawiło szanse ich ochrony. Dla tych siedlisk dedykowane są również interwencję rolno-środowiskowo-klimatyczne - rolnicy za ich użytkowanie zgodnie z określonymi wymogami mogą dostać dodatkowe płatności. Niektóre mokradła objęte są również konwencją ramsarską, której celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako „wodno-błotne”. Obszary te są chronione ze względu na populacje ptaków zamieszkujących te tereny.
Magdalena Kowalska
PODR Boguchwała