W literaturze ekonomicznej pierwszy o innowacjach pisał J. Schumpter, który definiując to pojęcie użył bliskiego nam słowa „kombinacje”. Według tego autora, innowacje to nowe kombinacje polegające na wprowadzeniu nowych produktów, nowych metod, znalezieniu nowych rynków, nowych surowców lub metod w zarządzaniu. Jeszcze szerzej to pojęcie rozumieją E.M. Rogers i P. Kotler, którzy za innowację uważają jakiekolwiek dobro, które jest postrzegane przez kogoś za nowość.
Konieczność innowacyjnych działań dotyczy również rolnictwa. Według prognoz Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) zapotrzebowanie na żywność do 2050 roku zwiększy się o 70%. Towarzyszyć temu będzie spadek powierzchni uprawnej z 0,25 ha w 2010 roku, do 0,15 ha w roku 2050. Problem zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego dotyczy także rolnictwa UE, którego częścią jest rolnictwo polskie. Unia Europejska wytwarza ponad 18% światowych zasobów żywności.
W obliczu nowych wyzwań Wspólna Polityka Rolna w coraz większym stopniu promuje działania innowacyjne w całym sektorze rolno-spożywczym. Wspierane są zarówno działania firm i jednostek badawczych opracowujących nowe technologie, produkty, metody zarządzania, jak też producenci wprowadzający innowacyjne rozwiązania do praktyki rolniczej. Wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań w rolnictwie jest znacznie trudniejsze niż w innych sektorach gospodarki. Związane jest to przede wszystkim z uzależnieniem od warunków naturalnych, ale też od barier wynikających z kapitału ludzkiego (wiek rolników, poziom wykształcenia), oraz niedoinwestowanie gospodarstw. W rolnictwie funkcjonują obok siebie gospodarstwa wielkopowierzchniowe, średnie i małe. Poszczególne grupy charakteryzują się różnymi możliwościami i potrzebami w zakresie absorpcji nowych metod działania.
Przykładem dużej jednostki działającej w rolnictwie wprowadzających innowacyjne rozwiązania do praktyki jest gospodarująca w trzech województwach na 32 tys. ha firma TOP FARMS SP. Z O.O. Podejmowana przez tę jednostkę budowa systemu nawodnień, poprzedzona była analizą efektywności ekonomicznej dla poszczególnych upraw, a sposób pozyskiwania wody dostosowany do lokalnych warunków.
Dla dużych gospodarstw przeznaczone są również oferowane przez niektóre firmy sprzedające środki produkcji cyfrowe systemy wsparcia decyzji rolników. Monitorują one warunki pogodowe, zasobność gleby w składniki pokarmowe, pomagają określać terminy zagrożenia upraw chorobami. Pozwala to dostosować zużycie środków produkcji (np. nawozy, środki ochrony roślin) do niezbędnego minimum.
Innego rodzaju innowacje dotyczą gospodarstw małych. Badania ankietowe prowadzone w grupie takich gospodarstw w województwach Polski południowo-wschodniej wykazały, że najczęściej wprowadzanymi nowościami były: nowe odmiany, nawozy i środki ochrony roślin, maszyny uprawowe i urządzenia, a także powiększenie areału poprzez zakup ziemi lub dzierżawę.
Cytowany już E. M. Rogers wyróżnił pięć kategorii osób w zależności od tego, jak szybko wprowadzają zmiany, lub wdrażają innowacje:
- pionierzy (innowatorzy),
- wcześni naśladowcy,
- wczesna większość,
- późna większość,
- maruderzy.
To z myślą o pierwszej grupie Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, w ramach sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) zorganizowało ogólnopolski konkurs „Moje własne innowacje”. Konkurs pozwolił na upowszechnienie innowacyjnych rozwiązań, które rolnicy opracowali i zastosowali w swoich gospodarstwach. Dla przybliżenia różnorodności wprowadzanych usprawnień przytoczę tytuły niektórych nadesłanych wniosków:
- Wytwarzanie innowacyjnych karmników dla narybku (I miejsce,)
- Pomiar temperatury w silosach zbożowych (II miejsce),
- System zarządzania hodowlą FERMA (III miejsce),
- Paśnik mobilny dla krów, przyczepka z kołowrotkiem do rozwijania drutu, linki lub plecionki. Poidła samopompujące, poidła łąkowe samonapełniające, inteligentny płot. Moduł wyłączający prąd w ogrodzeniu. Moduł monitorujący prąd w ogrodzeniu (wyróżnienie),
- Innowacyjna klatka (wyróżnienie),
- Siewnik zębowy do uprawy konserwującej i bezorkowej w mulcz (wyróżnienie).
Osobiście zainspirowała mnie propozycja nadesłana na konkurs: „Własnoręcznie zrobiony plac zabaw w klimacie wiejskim”. Ten projekt nie został nagrodzony, ale moim zdaniem „bardzo innowacyjny”.
Na koniec pragnę przytoczyć zasłyszana historię, która obrazuje, że nie tylko większa produkcja może być efektem innowacji. Równie ważne, dla niektórych najważniejsze jest zdobycie uznania w środowisku. Pewnemu rolnikowi po wielu próbach udało się namówić swojego ojca do zastosowania w jego małym gospodarstwie pełnej technologii uprawy pszenicy na powierzchni 1 ha. Sąsiedzi patrzyli na to z powątpiewaniem a wręcz odradzali, że drogo, że więcej pracy, że efekt wątpliwy. Gdy podczas zbiorów okazało się, że uzyskał dwukrotnie wyższy plon, niż wcześniej, reakcja sąsiadów była bezcenna, uznali że wniesiony wkład przyniósł spodziewany efekt. W przypadku tego gospodarstwa innowacją była zmiana technologii, wprowadzenie do produkcji środków jakie wcześniej nie były stosowane.
Oprac. Kazimierz Cach
PODR Boguchwała
Źródła:
1. Kiełbasa B, Puchała J., Innowacyjność młodych rolników i ich postawy wobec zmian na przykładzie gospodarstw rolnych położonych w regionie rozdrobnionego rolnictwa, w Roczniki Naukowe SERiA, tom XVII, zeszyt 1
2. Próchnicki J., Rolnictwo cyfrowe – czy jest się czego bać, agro.bayer.com.pl
3. Rozstrzygnięcie konkursu „Moje własne innowacje” i rozdanie nagród, sir.cdr.gov.pl.2021/09/22