Dereń jadalny

Podyktowane jest to obecną zmianą w preferencjach konsumentów. Zwiększenie produkowanego asortymentu nie tylko zwiększa bioróżnorodność w gospodarstwie ale również podnosi zyski. Coraz częściej sięgamy po nowe, mało znane, oryginalne rośliny. Urozmaicenie jadłospisu w niewielkie, ciemnoczerwone pestkowce derenia będzie tylko z korzyścią dla naszego zdrowia, a dla producentów dodatkowym zyskiem. W naszym kraju dereń jadalny (Cornus mas L.) jest stosunkowo młodym gatunkiem uprawnym i bardzo perspektywicznym.

Dawniej dereń, jako pięknie wyglądający, wdzięczny krzew zdobił nie jeden dworski ogród. Już wtedy doceniane były właściwości prozdrowotne jego owoców, które są bogactwem wielu witamin i minerałów. Te niepokaźne, kulisto-owalne pestkowce wzmacniają odporność organizmu, wykazują właściwości moczopędne oraz przeciwzapalne (sprawdza się jako zamiennik żurawiny). Dzięki zawartości polifenoli roślina ta jest naturalnym antyoksydantem, neutralizuje wolne rodniki.

Dereń jadalny należy do rodziny dereniowatych. Roślina pochodzi ze środkowej i południowo-wschodniej Europy oraz zachodniej Azji. Ten rozłożysty krzew lub małe drzewo, często spłaszczone od góry, osiąga od 3 do 9 m wysokości. Na cienistym stanowisku kanciaste, młode pędy są zielonkawoszare, a u derenia rosnącego w pełnym słońcu – purpurowe. Liście są spiczaste, ciemnozielone, z łukowatą i mocno wytłoczoną nerwacją. Jesienią pięknie przebarwiają się na kolor pomarańczowo-czerwony. Dekoracyjną cechą derenia jest łuszcząca się płatami szarobrązowa kora. Wiosną, jeszcze przed pojawieniem się liści, dereń zakwita. Pełnia kwitnienia przypada w drugiej połowie marca. Obsypany kwiatami ożywia ówczesny szary, ponury krajobraz. Kwiaty obupłciowe, owadopylne, żółte, o oryginalnym kształcie, zebrane są po 15-20 sztuk w kuliste baldachy. Derenie owocują po upływie 3-5 lat po posadzeniu. Owalne, butelkowate owoce dojrzewają jesienią. Można spotkać owoce koloru czarnego, czerwonego, różowego lub żółtego. Są niewielkie, o cierpkim, kwaskowatym w smaku miąższu, ich masa wynosi 5-8 g.

Dobór odpowiedniej odmiany jest niezwykle ważny. Materiał nasadzeniowy musi być wysokiej jakości, a odmiana odpowiednio dobrana. Z racji, że obecnie na nowo odkrywamy bogactwo tej nieco zapomnianej rośliny, trwają prace hodowlane (m.in. w Polsce i w Ukrainie) i powstają nowe, atrakcyjne pod względem cech jakościowych odmiany. Bardzo rozwinięta jest technologia rozmnażania wegetatywnego. Wybierając odmianę kierujemy się rejonizacją plantacji oraz docelowym wykorzystaniem owoców. Owoce duże, zróżnicowane pod względem barwy i kształtu będą nadawały się do bezpośredniego spożycia. Jeżeli natomiast decydujemy się uprawiać dereń na surowiec do przetwórstwa, to najkorzystniejsze będą odmiany o dużych owocach (mały udział pestki w owocu), koloru ciemnoczerwonego oraz o najkrótszym okresie zbioru. Odmiany o miąższu łatwo odchodzącym od pestki będą idealne do kandyzowania. Dereń można uprawiać z przeznaczeniem na produkcję oleju. Wówczas decydujemy się na odmiany o dużej pestce. Olej tłoczony z pestek derenia posiada niezwykle cenne właściwości. Wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym oraz kosmetycznym.

Ważnym zadaniem przed rozpoczęciem uprawy jest dobór odpowiedniego stanowiska. W miejscu słonecznym roślina rośnie dobrze, a owoce są lepiej wybarwione i szybciej dojrzewają. W uprawie ważne jest podłoże. Przed założeniem plantacji powinna być wykonana analiza gleby. Na podstawie wyników należy uregulować pH oraz uzupełnić odpowiednie ilości makro- i mikroelementów. Dereń preferuje gleby wapienne (o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego) oraz suche lub lekko wilgotne, nie toleruje stale wilgotnej gleby. W celu wzbogacenia gleby w materię organiczną zastosować należy nawożenie obornikiem. Roślina dobrze toleruje ujemne temperatury (do -30°C), nawet w okresie kwitnienia oraz przeciągi wietrzne. Wykazuje dużą odporność na choroby i szkodniki, praktycznie nie wymaga zabiegów ochronnych. Zapewniając optymalne warunki wzrostu ogranicza się występowanie patogenów zagrażających roślinie. Rozgałęziony, płytki system korzeniowy wrażliwy jest na zbitą ziemię. Dereń wytwarza liczne odrośla korzeniowe, przez co utrwala glebę. Polecana rozstawa to: 4m×2,5m, 4m×3m, 4m×4m lub 5×4m. Na hektarowej plantacji sadzimy odpowiednio 1000, 835, 625 lub 500 sztuk sadzonek.

Dereń, z racji że jest rośliną długowieczną (długość okresu produkcyjnego wynosi 100-150 lat), wymaga nadania mu właściwej formy już od początku uprawy. Przez pierwsze 2-3 lata cięcie ogranicza się jedynie do usuwania uszkodzonych gałęzi. Zaleca się ciąć go co roku. Korzystniej zabieg ten wykonać końcem lata lub wczesną jesienią. Na przedwiośniu (przed ruszeniem soków) w celu rozluźnienia korony usuwa się jedynie nadmiar pędów jednorocznych. Zabiegu nie należy przeprowadzać wiosną ze względu na osłabiający roślinę intensywny „płacz”, czyli wyciek soków. Dereń może być prowadzony w formie żywopłotu, bardzo dobrze znosi przycinanie. Można ukształtować z niego naturalną barierę dla wiatrów.

W uprawach towarowych dereń plonuje obficie i stabilnie, wydaje owoce co roku - nie występuje zjawisko przemienności owocowania. Średni plon z jednego drzewa lub krzewu wynosi 30-80 kg, w zależności od wieku roślin (w sprzyjających warunkach nawet do 100 kg). Fazę pełnej dojrzałości owoce osiągają w sierpniu oraz wrześniu, zależnie od warunków w sezonie wegetacyjnym. Konieczny jest kilkukrotny zbiór, ponieważ owoce derenia nie dojrzewają równomiernie. Trwa on zwykle od 30 do 50 dni.

Zapewniając optymalne warunki do wzrostu i rozwoju można uzyskać znacznie wyższy plon.

Opracowała: Katarzyna Worosz

PODR Boguchwała