Z całą pewnością nie każda roślina z tej grupy jest odpowiednia dla warunków każdego gospodarstwa. Jeśli dysponujesz w gospodarstwie glebami, klasy co najmniej III-ciej, o pH min. 5,5 a organizacja pracy i możliwości techniczne pozwalają na wykonanie wczesnego i głębokiego siewu to twoją rośliną bobowatą może być „soja północy”, czyli bobik - popularny w wielu regionach Polski a przede wszystkim na Warmii i Mazurach, gdzie plonuje stabilnie i wysoko.
Realia rynkowe i ekonomiczne sprawiają, że rolnicy ograniczają liczbę uprawianych gatunków roślin. Proces ten dobrze obrazuje wskaźnik procentowego udziału zbóż w strukturze zasiewów, który w Polsce wynosi nieco ponad 70%. Jednoczesna intensyfikacja produkcji roślinnej i uproszczenia w uprawie powodują wzrost zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. W efekcie takiego gospodarowania pogłębia się zakwaszanie gleb, następuje zmniejszenie liczby i aktywności mikroorganizmów glebowych, kompensacja chwastów i czynników chorobotwórczych oraz jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych. Długofalową konsekwencją będzie postępująca degradacja gleb i coraz większe trudności z uzyskiwaniem wysokich i opłacalnych plonów.
Jednym ze sposobów odbudowania prawidłowej struktury gleby jest wprowadzenie do zmianowania roślin bobowatych wysiewanych w plonie głównym. Poplony ścierniskowe i wsiewki poplonowe, jakkolwiek działają korzystnie, rosną zbyt krótko żeby wytworzyć dostatecznie głęboki system korzeniowy i efektywnie współżyć z bakteriami symbiotycznymi. Ponadto powinien być przynajmniej jeden rok przerwy w uprawie zbóż, gdyż patogeny będące sprawcami chorób podstawy źdźbła i korzeni mogą przetrwać w glebie nawet dwa lata.
Z roślin bobowatych do uprawy fitomelioracyjnej na glebach ciężkich i średnich nadaje się przede wszystkim bobik. Wytwarza on silny palowy system korzeniowy osiągający długość do 110 cm. Korzenie boczne są niemal tak długie jak korzeń główny. Dobrze rozwinięty system korzeniowy bobiku drenuje glebę poprawiając jej w łaściwości fizyczne i chemiczne. Bobik jest zdolny do pobierania składników pokarmowych z trudno dostępnych związków oraz z głębszych warstw, przez co uruchamia nieprzyswajalny dla zbóż fosfor i potas. Dlatego na glebach o średniej zasobności wystarczy nawożenie tymi składnikami w ilości 60-80 kg/ha P2O5 i 80-120 kg/ha K2O. Po zbiorze bobiku na 1 ha pozostaje 4-5 ton resztek pożniwnych zawierających około 70 kg N, 20 kg P2O5 i 40 kg K2O. Bobik stanowi wartościowy przedplon dla roślin zbożowych, a zwłaszcza dla pszenicy ozimej.
Bobik znany jest jako cenna roślina pastewna ale możliwe jest również jego wykorzystanie w przetwórstwie spożywczym. Spośród roślin bobowatych wyróżnia się najwyższym potencjałem plonotwórczym. Przeciętne plony nasion w warunkach produkcyjnych wynoszą 3 t/ha, a w warunkach korzystnych 4-5 t/ha. Nasiona bobiku zawierają 28-30% białka ogólnego o wysokiej wartości biologicznej. Pod względem składu aminokwasowego białko bobiku bilansuje się z białkami występującymi
w śrutach zbożowych, dlatego śruta bobikowa jest dobrym komponentem do produkcji pasz treściwych. Dotyczy to szczególnie odmian niskotaninowych, których udział w mieszankach paszowych może być wysoki.
Nasiona bobiku kiełkują już w temperaturze 3-4°C a młode rośliny wytrzymują przymrozki do -7°C. Małe wymagania termiczne bobiku we wczesnych fazach rozwojowych, duże wymagania wodne i hypogeiczny sposób kiełkowania powodują, że wymaga wczesnego i głębokiego siewu. Najlepiej udaje się na glebach zwięzłych o pH zbliżonym do obojętnego. W warunkach dobrego uwilgotnienia wysokie plony można uzyskać również na glebach kl. IVa. Bobik powinno uprawiać się w stanowisku po zbożach w 3-4 roku po oborniku co w obecnej sytuacji jest mało realne. Na tym samym polu można go siać co 4-5 lat. Nasiona bobiku należy siać na głębokość 8–12 cm kierując się zasadą – im gleba lżejsza tym głębiej. Stosuje się rozstawę międzyrzędzi 20-30 cm, a ilość wysiewu taką aby po wschodach uzyskać obsadę 40-50 roślin na 1m2 dla odmian tradycyjnych a 50-60 roślin na 1m2 dla odmian o zdeterminowanym typie wzrostu (samokończących). Dlatego gleba powinna być dobrze doprawiona na głębokość siewu, a w przypadku stosowania klasycznych siewników redlice należy dociążyć. Bobik w przeciwieństwie do łubinów, daje dobre efekty również przy stosowaniu bezorkowej uprawy pasowej (strip-till) lecz ta metoda uprawy ma u nas ograniczone znaczenie. Zaleca się przedsiewne zaprawianie nasion nitraginą, gdyż rośliny bobiku współżyją z bakteriami brodawkowymi Rhizobium leguminosarum. Najintensywniejsza asymilacja azotu atmosferycznego przez te bakterie występuje na początku pąkowania. Do tego czasu azot pobierany jest z nasion a następnie z gleby, dlatego przedsiewnie stosuje się dawkę startową azotu mineralnego.
Dużym osiągnięciem w polskiej hodowli bobiku są odmiany o niskiej zawartości tanin. Cecha ta skorelowana jest z białą barwą kwiatów. Również nasiona odmian białokwitnących są jasne, tzn. białoszare lub białobeżowe i nie ciemnieją w czasie przechowywania. Niska zawartość tanin radykalnie zwiększa wartość pokarmową nasion zarówno z punktu widzenia przydatności w żywieniu zwierząt jak i dla przetwórstwa spożywczego.
W Krajowym Rejestrze Odmian jest tylko jedna odmiana samokończąca (Granit) lecz nie jest zalecana dla obszaru województwa podkarpackiego, gdyż takie formy są bardziej podatne na choroby a ogólna efektywność uprawy jest na ogół niższa niż odmian niesamokończących.
Lista Odmian Zalecanych Dla Obszaru Województwa Podkarpackiego (COBORU)
Lp |
Odmiana |
Rok wpisania do LOZ |
Rok wpisania do Rejestru Krajowego |
Typ odmiany |
1 |
Albus |
2019 |
2002 |
niesamokończąca, niskotaninowa |
2 |
Apollo |
2020 |
2018 |
niesamokończąca, wysokotaninowa |
3 |
Capri |
2020 |
2018 |
niesamokończąca, wysokotaninowa |
4 |
Fanfare |
2019 |
2017 |
niesamokończąca, wysokotaninowa, syntetyczna |
5 |
Fernando |
2020 |
2016 |
niesamokończąca, niskotaninowa |
Bobik bez problemu można zbierać kombajnem zbożowym. Termin zbioru przypada na przełom sierpnia i września, gdy ściemnieje około 80% strąków a zawartość wody w nasionach osiągnie 20-25%. Zebrane nasiona wymagają szybkiego doczyszczenia i dosuszenia do 13-14% wilgotności.
Marek Pałka
PODR Boguchwała
Lista Odmian Zalecanych dla Obszaru województwa Podkarpackiego na 2020r www.coboru.pl
Bobik – uprawa - termin siewu – odmiany: www.polifoska.pl
Bobik – jak uprawiać i Lista Odmian Zalecanych: www.tygodnik-rolniczy.pl
Pielęgnacja i zbiór bobiku: www.farmer.pl