Owoce jagodowe to bogate źródło witamin, głównie witaminy C, beta-karotenu i witamin z grupy B, witamin A, D i E, a także są skarbnicą wielu minerałów. Poza witaminami i składnikami mineralnymi, owoce jagodowe zawierają wiele antyoksydantów. Należą do nich kwas elagowy i flawonoidy: antocjany, katechiny, kwercetyna i kemferol. Składniki te niszczą wolne rodniki i przeciwdziałają stanom zapalnym. Mają właściwości przeciwwirusowe.
Obecnie rynek owoców jagodowych poszerza się o gatunki mniej znane, takie jak: świdośliwa olcholistna, rokitnik zwyczajny, dereń jadalny oraz pigwowiec japoński. Owoce tych mniej znanych gatunków posiadają również walory prozdrowotne i mogą stanowić rozszerzenie wachlarza owoców jagodowych w ciągu sezonu. Polecane są do spożycia w stanie świeżym, jak też nadają się do przetwórstwa. Są to gatunki proste w uprawie oraz mało podatne na choroby i szkodniki, stąd też możliwa jest ich uprawa z zastosowaniem niewielkiej ilości środków ochrony oraz metodami ekologicznymi.
Ze względu na coraz większe zainteresowanie zarówno producentów, jak i konsumentów wyżej wymienionymi gatunkami roślin jagodowych 10 marca 2022 r. odbyła się organizowana przez Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale konferencja w trybie online pn. „Alternatywne kierunki w uprawie roślin jagodowych”.
Uczestnicy konferencji wysłuchali prelekcji dr. hab. Stanisława Pluty, prof. Instytutu Ogrodnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego w Skierniewicach omówił trzy tematy.
Pierwszy dotyczył szans rozpowszechnienia uprawy świdośliwy olcholistnej. Świdośliwa olcholistna to nadal w uprawie gatunek niszowy na terenie Polski. Profesor Pluta omówił pochodzenie gatunku i opisał jego charakterystykę oraz przedstawił polecane do uprawy odmiany. Przybliżył właściwości odżywcze i prozdrowotne owoców. Podkreślił, że owoce nadają się zarówno do sprzedaży na świeżym rynku, jak i do przetwórstwa, a także mogą służyć jako naturalny czynnik słodzący w produktach z udziałem kwaśniejszych owoców. Ponadto przybliżył wymagania klimatyczno-glebowe, zabiegi pielęgnacyjne (nawożwenie, cięcie, ochrona przed patogenami). Zaznaczył, że świdośliwka to uprawa wolna w Polsce od chorób i jest możliwość zbioru jej owoców kombajnowo.
Następny temat poświęcony był pigwowcowi japońskiemu. Pigwowiec japoński, jak prof. Pluta, to kolczasty krzew osiągający ok. 1,5-2 m wysokości, który jest uprawiany dla owoców o walorach prozdrowotnych, jak i atrakcyjnego wyglądu krzewów w ogrodach ozdobnych zarówno w okresie kwitnienia, jak i owocowania. Szczególnie cennymi składnikami występującymi w owocach i soku pigwowca japońskiego są związki polifenolowe mające właściwości przeciwutleniające, wymiatają z organizmu wolne rodniki i spowalniają procesy starzenia. Owoce są również bogate w składniki mineralne, takie jak: żelazo, molibden, magnez, fosfor, cynk, miedź. Uprawa tego gatunku jest prosta i nie nastręcza problemów. Prelegent przedstawił bezkolcowe odmiany pigwowca japońskiego m.in odmianę Cido. Dojrzałe owoce pigwowca japońskiego wykorzystuje się przede wszystkim w przetwórstwie, na dżemy, nalewki oraz do tłoczenia niezwykle kwaśnego soku.
Trzeci temat dotyczył perspektyw rozwoju uprawy rokitnika w Polsce. Krzew ten w naszym kraju znany jest od dawna, a obecnie przeżywa renesans. Jest krzewem ozdobnym, jak również cenną rośliną leczniczą. Rokitnik na plantacjach może być prowadzony w formie krzewów lub drzew. Jak zaznaczył prof. Stanisław Pluta „zakładając plantację należy pamiętać, że rokitnik jest rośliną dwupienną. Dlatego też w nasadzeniu powinny dominować egzemplarze żeńskie, a formy męskie - zapylacze, powinny stanowić ok. 4-8 proc.” Owoce rokitnika, olej z jego nasion, a także miąższ oraz liście i pędy zawierają wiele bioaktywnych związków, witamin: A, B, C, D, E, F, K, P, kwas foliowy, antocyjany, flawonoidy, fosfolipidy, garbniki, cukry, kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, nikotynowy), oraz makro- i mikroelementy: Fe, Br, Mn. Owoce rokitnika zawierają bardzo wysoką ilość witaminy C (250-900 mg%), którą zachowują nawet podczas przechowywania i przetwarzania, bo nie zawierają one niszczącego ją enzymu askorbinazy. Owoce tego gatunku są cennym surowcem dla przemysłu spożywczego, z których można wytworzyć m.in. soki, napoje, nektary, dżemy, herbaty, suszone owoce, a także wykorzystywane są przez przemysł farmaceutyczny i kosmetyczny. O ile uprawa rokitnika nie nastręcza wielu problemów to zbiór owoców jest dość kłopotliwy. Zbioru dokonuje się ręcznie, ścinając gałązki (pędy) z owocami do skrzynek, a następnie poprzez proces mrożenia owoców następuje ich oddzielenie od gałązek. Plon uzyskujemy co roku, ścinając połowę pędów z owocami lub co drugi rok, ścinając wszystkie pędy oblepione jagodami.
Kolejnym prelegentem był pan Eligiusz Rybienik, właściciel rodzinnego Gospodarstwa Rolnego Ryś Podkarpacki, który przedstawił temat „Moje doświadczenia z dereniem jadalnym” . Gospodarstwo od 1997 r. prowadzi uprawę derenia w sposób ekologiczny, gdyż zlokalizowane jest na obszarach Natura 2000. Pan Rybienik zaznaczył, że dereń jadalny jest uprawiany w Polsce od dawna, a obecnie powraca do uprawy wraz z modą na zdrową żywność. Dereń jadalny to piękny krzew owocowy, ale także ozdobny. Zakwita wczesną wiosną przed rozwojem liści burzą żółtych intensywnie pachnących kwiatostanów. Jest rośliną miododajną. Drugim okresem ozdobnym derenia jadalnego jest wrzesień kiedy to na krzewach dojrzewają owoce. Właściciel dereniowej plantacji przedstawił odmiany derenia, które uprawiane są w jego gospodarstwie, zwrócił szczególną uwagę na wybór odpowiednich szkółek zajmujących się sprzedażą sadzonek tego gatunku, a także zapoznał słuchaczy konferencji z walorami prozdrowotnymi owoców. Owoce derenia nadają się do bezpośredniego spożycia zwłaszcza odmiany żółtoowocowe, które są bardziej słodkie i mniej cierpkie, ale przede wszystkim znalazły zastosowanie w przetwórstwie do wyrobu nalewek, konfitur, galaretek, soków, syropów i herbat owocowych. Z zebranych z własnej plantacji owoców rodzinne Gospodarstwo Rolne Ryś Podkarpacki wytwarza różne przetwory, m.in.: piwny cymes dereniowy, cymes dereniowy, dereń kiszony oraz cymes dereniowy z ksylitolem, a ponieważ dereń jest rośliną miododajną powstał również miód dereniowy. Właściciele gospodarstwa poszukują rynków zbytu dla owoców derenia, a zarazem rozpropagowania spożycia tego owocu pod różnymi postaciami, dlatego też współpracują z wieloma podmiotami i dzięki temu udało się stworzyć, np. piwo dereniowe, ocet dereniowy, nalewki z derenia oraz dżem dereniowy.
Na zakończenie wykładu słuchacze konferencji obejrzeli film pt. „Ryś Podkarpacki. Przetwory z derenia” promujący uprawę i spożycie derenia w formie przetworzonej.
Z konferencji skorzystało wiele osób zainteresowanych uprawą, a także przetwórstwem świdośliwy olcholistnej, pigwowca japońskiego, rokitnika oraz derenia jadalnego zarówno z województwa podkarpackiego, jak i z kraju.
Na zakończenie konferencji odbyła się dyskusja.
Oprac. Anna Cieszyńska
PODR Boguchwała