Nowe i mniej znane gatunki w polskich sadach Cz. II

Świdośliwa olcholistna (Amelanchier alnifolia)

Niewątpliwą zaletą tej rośliny jest fakt, że jej produkcja nie wymaga wysokich nakładów finansowych, a owoce dojrzewają w okresie, gdy kończą się dostawy truskawki, a jeszcze nie zaczynają maliny i porzeczki. Krzewy świdośliwy są dobrze przystosowane do warunków przyrodniczych naszego kraju, rosną dobrze na wszystkich typach gleby. Źle znoszą jedynie stanowiska bagienne i zbyt suche, piaszczyste. Owoce zawierają dużo cukrów, głównie prostych oraz mało kwasów organicznych. Dodatkowo owoce krzewów świdośliwy posiadają dużo związków chemicznych, które powszechnie uznawane są za mające pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Są bogate w antocyjany oraz związki mineralne i witaminy z grupy A, B i C. 

Ocenia się, że owoce świdośliwy olcholistnej posiadają wyższe właściwości odżywcze i prozdrowotne niż owoce borówki amerykańskiej. W porównaniu z borówką zawierają więcej witaminy C oraz wapnia, żelaza i potasu i mają działanie regulujące pracę serca i zmniejszające nadciśnienie. Wysoka zawartość antocyjanów w dojrzałych owocach, sprawia że mają one także wysokie właściwości antyrakowe. 

Owoce mogą mieć wszelakie zastosowanie – w przemyśle przetwórczym, zamrażalniczym, piekarnictwie czy jako owoce deserowe. Duża zawartość cukrów prostych, takich jak glukoza i fruktoza sprawia, że mogą być wykorzystywane do produkcji soków. Dodatek świdośliwy do soku innych owoców szczególnie kwaśnych, jak porzeczki czy aronia, może być traktowany jako naturalny „słodzik”. 

Świdośliwa ze względu na słodki smak, atrakcyjny wygląd oraz wyjątkowe wartości odżywcze owoców może stać się również cenną rośliną w uprawie amatorskiej. Amatorzy mogą wykorzystać również niewątpliwe walory dekoracyjne tego krzewu w swoich ogródkach przydomowych. Walory te ujawniają się już wiosną, kiedy to na przełomie kwietnia i maja roślina obficie rozkwita drobnymi, białymi kwiatami, zebranymi w gęste grona. Młode liście w początkowej fazie rozwoju są brązowawe i biało owłosione, później stają się szarozielone. Natomiast jesienią przebarwiają się na atrakcyjną żółto-czerwoną barwę, stanowiąc dodatkową atrakcję krzewu w tym okresie. 
Wymagania klimatyczno-glebowe świdośliwy nie są wygórowane. Jest odporna na mróz, pędy i pąki kwiatowe w okresie pełnego spoczynku wytrzymują nawet do -50oC, ale kwiaty mogą być jednak uszkadzane przez późnowiosenne przymrozki. 
Zasadniczo przyjmuje się, że świdośliwa nie jest rośliną wymagającą jeżeli chodzi o jakość gleby. Z powodzeniem może być uprawiana nawet na glebach lekkich IV-V klasy bonitacyjnej (ma zdecydowanie mniejsze wymagania niż porzeczki i borówka amerykańska). Pod plantację nie nadają się jedynie gleby bardzo zwięzłe, nieprzepuszczające wody, lub długo ją utrzymujące. Na glebach tego typu krzewy często zamierają. Rośliny tego gatunku tolerują szeroki zakres odczynu (pH) od lekko kwaśnego do lekko zasadowego. Krzewy świdośliwy olcholistnej zazwyczaj dobrze radzą sobie w warunkach niedostatecznej ilości opadów. Gdy rośliny wytworzą silny system korzeniowy deficyty wody, nie trwające zbyt długo nie będą dla nich szkodliwe. 

Przy zakładanie plantacji wieloletnich, a do takich należy plantacja świdośliwy, podstawowe znaczenie ma pozbycie się chwastów wieloletnich. Należy to zrobić przed założeniem plantacji. Najlepszy efekt, ale też najmniej ekologiczny, uzyskamy stosując herbicyd zawierający glifosat. Chociaż świdośliwa nie ma dużych wymagań w stosunku do jakości gleby, jednak szczególnie na glebach słabych dobrze jest pomyśleć o wzbogaceniu podłoża w substancje organiczne i składniki pokarmowe. Jeżeli mamy taką możliwość warto zastosować obornik w dawce 30 t/ha lub uprawa na przyoranie nawozów zielonych np. facelii, łubinu czy gorczycy. Wskazane jest także wzbogacenie gleby w składniki mineralne. Możemy zastosować orientacyjne dawki nawozów: na glebach lżejszych 60-80 kg P2O5/ha, 100-120 kg K2O/ha w czystym składniku (na gleba żyźniejszych dawki te można zmniejszyć o 20-25%). Po posadzeniu krzewów wiosną należy zastosować nawozy azotowe w postaci mocznika, saletrzaka lub saletry amonowej w dawce 60-80 kg N/ha. Dawkę azotu najlepiej stosować w postaci dzielonej: pól dawki na początku wegetacji i drugą połowę po kwitnieniu. 

Przy zakładaniu plantacji krzewów jagodowych bardzo ważna jest jakość materiału szkółkarskiego. Decyduje ona o dobrym przyjmowaniu się roślin oraz o ich wyrównanym wzroście i szybkim wchodzeniu w okres owocowania. Sadzonki świdośliwy powinny być zdrowe, mieć przynajmniej jeden pęd o długości 30-40 cm oraz wiązkowy, dobrze wykształcony system korzeniowy. Termin sadzenia zależny jest od rodzaju sadzonek którymi dysponujemy. Sadzonki z tzw. „gołym korzeniem” najlepiej wysadzać jest jesienią ( koniec września – połowa października). Natomiast sadzonki doniczkowane wysadzamy zazwyczaj wiosną. Rozstawa sadzenia roślin świdośliwy powinna zapewnić im prawidłowy wzrost i plonowanie przez długie lata. Do upraw amatorskich polecana rozstawa to 3,5-4,0 m między rzędami i 1,0-,1,5 m w rzędzie. Na plantacjach towarowych na których zbiór owoców będzie prowadzony przy wykorzystaniu kombajnów przyczepianych do ciągnika rozstawa rzędów powinna wynosić minimum 5,5 m, a w rzędzie 0,75 m. 

Cięcie młodych roślin, uzależnione jest on rodzaju sadzonek z których zakładamy plantację. Jeżeli są to jednopędowe sadzonki uzyskane z odrostów korzeniowych, to skracamy je zaraz po posadzeniu o 1/3. Pozwoli nam to utrzymać równowagę pomiędzy systemem korzeniowym a częścią nadziemną oraz pobudzi krzewy do wzrostu i wytworzenia silnych pędów szkieletowych. W przypadku sadzonek doniczkowanych nie ma potrzeby skracania pędów roślin, chyba że są bardzo długie ( powyżej 50 cm). 
Pierwsze, zadawalające owocowanie świdośliwy następuje w trzecim roku po posadzeniu. Plantacja w pełni owocowania wydaje plon wielkości 6,0-8,0 t/ha. Dopiero w tym okresie zalecane jest cięcie prześwietlające, podczas którego usuwa się najstarsze pędy, nadmiernie się cieniujące, a także pędy uszkodzone, pokładające się lub leżące na ziemi. Zabieg ten należy wykonywać corocznie. Pozwali to na zachowanie dobrej kondycji plantacji i utrzymanie równowagi pomiędzy wzrostem krzewów a ich owocowaniem.

Na chwile obecna nie ma opracowanych optymalnych sposobów nawożenia dla tego gatunku dlatego zaleca się aby nawożenie tych plantacji było zbliżone do nawożenia krzewów jagodowych.
Świdośliwa olcholistna jest rośliną spoza naszego kontynentu, więc dotychczas nie była zasiedlana przez rodzime szkodniki. Na większości plantacji znajdujących się w Polsce nie jest prowadzona chemiczna ochrona. Jak do tej pory największe problemy na plantacjach sprawiają zwierzęta z rodziny jeleniowatych oraz zające i ptaki. Świdośliwa zaliczana jest do grupy krzewów owocowych wcześnie dojrzewających – owoce osiągają dojrzałość zbiorcza już pod koniec czerwca. Jest to około tydzień wcześniej niż najwcześniejsze odmiany porzeczki czarnej. W gronach owoce dojrzewają w miarę równomiernie. Owoce przeznaczone do przetwórstwa powinny charakteryzować się jak największa zawartością pektyn i kwasów, dlatego powinno się je zbierać gdy tylko uzyskają dojrzałość. Natomiast owoce z przeznaczeniem do bezpośredniego spożycia można zbierać nieco później gdy osiągną wyższą zawartość cukrów. Należy pamiętać jednak, że dojrzałe owoce świdośliwy są bardzo delikatne i ich przetrzymanie na krzewie może powodować duże straty.

Wybór dostępnych odmian świdośliwy w Polsce i na świecie nie jest zbyt szeroki. Są to głownie odmiany kanadyjskie. Na potrzeby konsumpcji w stanie świeżym, polecane są odmiany o dużej atrakcyjności i smakowitości owoców takie jak : Honeywood, Martin czy Thiessen. Natomiast w nasadzeniach towarowych najlepiej sprawdzają się Smoky, Northine, Nelson i Thiessen.

W Instytucie Ogrodnictwa – Państwowym Instytucie Badawczym wyhodowano nową, odmianę świdośliwy – ‘Amela’. Jest to pierwsza polska odmiana tego gatunku. Odznacza się dobrym przystosowaniem do uprawy w warunkach naszego kraju. Krzewy tej odmiany rosną średnio silnie – słabiej niż odmian kanadyjskich, Plenność odmiany jest oceniana jako bardzo wysoka, a krzewy wcześnie wchodzą w okres owocowania. Termin owocowania przypada na koniec czerwca i początek lipca. Owoce są kuliste, przeważnie ciemnogranatowe lub niebiesko-granatowe z nalotem. Średnia masa owocu wynosi 0,5 do 1,5 g, średnica 10-15, a nawet do18 mm. Są one słodkie i soczyste.

 
Oprac. Marta Dobrowolska