Fasola "Piękny Jaś" zaliczana jest do fasoli wielokwiatowej (Phaseolus multiflorus). Jest to roślina jednoroczna, pnąca, tyczna, średnio plenna, dość późna, której strąki dojrzewają do później jesieni.
Wymagania klimatyczne i glebowe
Fasola jest rośliną ciepłolubną. Kiełkuje w temperaturze 11 st. C. Gdy gleba jest zimna, nasiona nie kiełkują i gniją. Minimalna temperatura wzrostu wynosi 8 st. C, optymalna 25 st.C. Rośliny potrzebują dużo ciepła w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. Natomiast silne upały w okresie kwitnienia zmniejszają liczbę strąków. W niskiej temperaturze kwiaty opadają.
Do uprawy tego warzywa nadają się gleby ciepłe, próchnicze, przepuszczalne, o dobrej strukturze, o odczynie zbliżonym do obojętnego.
Fasola jest najbardziej wytrzymała na suszę ze wszystkich strączkowych. W uprawie „ na suche nasiona” fasola Piękny Jaś potrzebuje więcej ciepła, a mniej wilgotności i nie znosi zacienienia. Natomiast przy znacznym niedoborze wody strąki stają się włókniste.
Fasola jest rośliną wrażliwą na wiatr. Jeśli rośnie w miejscach nie odsłoniętych jest podatna na uszkodzenia mechaniczne i wysychanie szczytowych partii liści.
Wielohektarowe plantacje „Pięknego Jasia” najczęściej zlokalizowane są w dolinach rzek np. w województwie podkarpackim gmina Wrzawy w dolinie Wisły. Poranne mgły wiosną i jesienią w przy takim usytuowaniu plantacji ograniczają gwałtowną zmianę temperatury pomiędzy dniem i nocą.
„Jasiek” najlepiej udaje się w rejonach o długim, wynoszącym przynajmniej 140 dni, okresie bezmroźnym oraz o małej ilości opadów w sierpniu i wrześniu.
Stanowisko w zmianowaniu, nawożenie i uprawa gleby
Fasola może być uprawiana po większości gatunków roślin, z wyjątkiem:
- bobowatych (dawne motylkowate) - z uwagi na niebezpieczeństwo porażenia przez te same choroby i szkodniki
- marchwi i pietruszki – ze względu wystąpienia nicieni.
Na to samo stanowisko w płodozmianie fasola może wracać co 4 lata.
Fasola wielokwiatowa ma większe wymagania co do nawożenia organicznego niż zwykła. Obornik (30 t/ha) daje się jesienią. Dodatkowo wprowadza się (dawki na 1 ha) 100–200 kg superfosfatu potrójnego (46–92 kg P2O5) oraz 100–200 kg siarczanu potasu (50–100 kg K2O). Jesienią, jeśli pH gleby jest niższe od 6,0, stosuje się wapnowanie podając na hektar 1 t tlenku wapnia (CaO) na glebach cięższych lub 2 t węglanu wapnia (CaCO3) na lżejszych. Należy jednak pamiętać aby nie przeprowadzać w tym samym roku wapnowania i nawożenia obornikiem.
Nawożenie azotowe stosuje się wiosną na 10 – 14 dni przed siewem nasion w ilości 100 kg saletry amonowej (34 kg N) lub 100 kg mocznika (46 kg N).
W uprawie gleby najkorzystniejsza jest głęboka orka przedzimowa, która umożliwi zgromadzenie dużej ilości wody po zimie. Wczesną wiosną należy wykonać włókowanie w celu zabezpieczenia gleby przed utratą wilgoci oraz zniszczenia chwastów, a po wysianiu nawozów azotowych przeprowadza się kultywatorowanie i bronowanie. Przed siewem nasion, w razie potrzeby, można zastosować glebogryzarkę.
Termin siewu fasoli
Nasiona fasoli „Piękny Jaś”, której rośliny są mniej wrażliwe na niską temperaturę można wysiewać już pod koniec kwietnia lub na początku maja. Okres wegetacji fasoli wynosi 112-130 dni.
Nasiona fasoli wielokwiatowej tycznej odmiany „Piękny Jaś” wysiewa się najczęściej systemem pasowo-rzędowym, w dwóch rzędach odległych co 50–60 cm, w rzędzie odległość wynosi około 50 cm, a między pasami 120 cm. W punkcie wysiewa się po 2, 3 nasiona — przy prowadzeniu roślin na sznurkach podwieszonych do konstrukcji — lub po 4 i więcej nasion — przy uprawie fasoli na tyczkach.
Norma wysiewu nasion fasoli Piękny Jaś waha się 90-130 kg nasion na 1 ha. Głębokość siewu zależy od typu gleby i wynosi 4-6 cm zwłaszcza jeżeli uprawę zamierzamy odchwaszczać przy pomocy herbicydów.
Zaprawianie nasion fasoli
Nasiona fasoli przed siewem powinny być kompleksowo zaprawione przeciwko szkodnikom takim jak śmietka kiełkówka i glebowa, oraz mikroorganizmom glebowym przenoszonym na nasiona powodując słabe wschody i zgorzel siewek:
Sarox 500 FS (4 l/kg nasion) lub Zaprawa Nasienna T 75 DS/WS (3 g/kg nasion).
Nasiona zaprawia się zaprawami przeciw chorobom i szkodnikom na dzień przed sczepieniem, a szczepienie Nitraginą wykonuje się bezpośrednio przed siewem lub
Jeśli na danym polu od ponad 4 lat nie były uprawiane rośliny bobowate, należy wprowadzać aktywne rasy bakterii brodawkowych - zabieg ten określany jest jako szczepienie. Nitragina zawiera żywe bakterie brodawkowe mające zdolność do wiązania wolnego azotu atmosferycznego. Szczepionka ta zapewni podniesienie plonów średnio o ok. 10 – 20 %, związanie azotu atmosferycznego w ilości 45 – 600 kg/N/ha/rok, zwiększenie zawartości białka w plonie oraz poprawienie struktury gleby i jej właściwości fitosanitarnych.
W przypadku, gdy nasiona są już zaprawione chemicznymi środkami ochrony roślin, szczepionkę tę wprowadza się bezpośrednio do gleby - najpierw wymaganą ilość (ściśle według zaleceń z ulotki) miesza się z około 50 kilogramami gleby (na hektar) i tak sporządzoną mieszaninę rozrzuca się na polu (po zasianiu fasoli). Zabieg ten, podobnie jak siew zaszczepionych nasion, należy wykonać w dzień pochmurny lub po zachodzie słońca.
Zabiegi pielęgnacyjne
Na plantacjach fasoli „Piękny Jaś” konieczne jest ustawienie tyczek lub konstrukcji do prowadzenia roślin przy sznurkach, najlepiej bezpośrednio po siewie lub w okresie wschodów. Tyczki powinny być mocne i głębiej niż konstrukcje umieszczone w glebie, a do tych ostatnich niezbędne są "odciągi", aby w okresie wegetacji pod ciężarem roślin nie dochodziło, zwłaszcza podczas silnych wiatrów, do ich przewracania. Ilość tyczek na 1 ha. to 6 do 12 tysięcy.
Fasola wielokwiatowa jest rośliną obcopylną, zapylenia dokonują trzmiele i pszczoły. Na dużych plantacjach powyżej 0,5 ha. Poleca się umieszczenie uli z pszczołami - 4 ule na 1 ha - co korzystnie wpływa na zawiązywanie strąków i plon nasion.
Zwalczanie chwastów
Rośliny fasoli „Piękny Jaś” w początkowym okresie uprawy — do czasu, gdy zakryją międzyrzędzia — są wrażliwe na zachwaszczenie. Plantacje fasoli należy odchwaszczać kilkakrotnie, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Fasola jest bardzo wrażliwa na zaskorupienie gleby, dlatego ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest spulchnianie międzyrzędzi, połączone ze zwalczaniem chwastów. Zabieg ten należy przeprowadzać ostrożnie, aby nie uszkodzić korzeni bocznych, które rozrastają się płytko pod powierzchnią gleby. Najczęściej plewienie wykonuje się ręcznie - motykami. Na dużych plantacjach „Pięknego Jasia” poleca się odchwaszczanie za pomocą herbicydów bezpośrednio po siewie środkami: Command 360 CS, Kilof 480 EC, Szpada 480 EC.
Nawożenie pogłówne
Nawożenie nawozami wieloskładnikowymi i dokarmianie dolistne Megafolem lub Tytanitem sprzyja lepszemu wiązaniu strąków.
Zwalczanie chorób i szkodników.
Strąkowiec fasolowy - białe, beznogie, z ciemniejszą główką larwy tego szkodnika żerują w dojrzewających lub dojrzałych nasionach w magazynach, wygryzając „okienka”. Zwalczanie w razie nalotu tego szkodnika należy przeprowadzić w początkowym okresie dojrzewania strąków preparatami Mospilan, Stonkat.
Na szkodniki wielożerne (pędraki, drutowce, rolnice) brak zarejestrowanych środków do zwalczania.
Wielu rolników obserwuje na swoich plantacjach fasoli tycznej choroby w okresie jej wschodów. Są one spowodowane przez mikroorganizmy chorobotwórcze. Powodują one słabe wschody oraz zgorzele siewek. Aby im zapobiec należy bezwzględnie zaprawiać nasiona przed siewem dostępnymi zaprawami. Poza tym używać kwalifikowanego materiału siewnego.
Zbiór.
Odmiana tyczna 'Piękny Jaś' rozpoczyna dojrzewanie około połowy września lub na przełomie września i października., a pierwszy jesienny przymrozek wyznacza koniec wegetacji. Zbiór fasoli jest bardzo kłopotliwy, co wynika z jej niekorzystnych właściwości: niskiego osadzenia strąków, nierównomierności dojrzewania, podatności strąków na pękanie, a nasion na uszkodzenia mechaniczne. Odmiana ta wymaga wielokrotnego zbioru, który, w zależności od przebiegu pogody w okresie wegetacji, przeprowadza się go 5–10 razy. Mimo wielu prób zbioru nie udało się go w pełni zmechanizować. Aby ułatwić zbiór rośliny tej odmiany są ścinane przy szyjce korzeniowej w połowie września i pozostawione na tyczkach lub konstrukcjach w celu dosuszenia. Odpowiedni termin podcięcia roślin w celu dosuszenia ma istotne znaczenie dla uzyskania dobrego plonu. Zbyt wczesne podcięcie może skutkować nie wykształceniem się nasion fasoli, a co za tym idzie zmniejszeniem plonu. Wybór optymalnego terminu pozwala na dosuszenie nasion fasoli przed wystąpieniem pierwszych przymrozków.
Łuskanie nasion fasoli odbywa się zazwyczaj ręcznie. Dojrzałe strąki zbierane są etapowo i następnie łuskane. Nasiona fasoli przechowywane są powszechnie w przepuszczalnych dla powietrza workach jutowych w pomieszczeniach czystych, przewiewnych oraz wolnych od szkodników i obcych zapachów.
Plon handlowy nasion fasoli wynosi 1–3 t/ha i uzależniony jest przede wszystkim od przebiegu pogody w okresie wegetacji.
Anna Cieszyńska
Sekcja Ogrodnictwa
