Właściwy dobór odmiany pszenicy do warunków glebowo-klimatycznych danego gospodarstwa w bardzo dużym stopniu decyduje o powodzeniu uprawy. Hodowla zbóż zarówno w Polsce jak i za granicą wykazuje duży postęp. Świadczy o tym duża liczba nowych odmian wpisywanych co roku do Krajowego Rejestru przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Coraz więcej odmian pojawia się również w ofercie firm handlowych i dystrybucyjnych.
Pewną alternatywę dla odmian z Krajowego Rejestru mogą stanowić odmiany pochodzące ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych, tzw. katalogu CCA. Komisja Europejska opracowuje go na bazie krajowych rejestrów państw członkowskich. Odmiany znajdujące się w katalogu CCA są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Od 17 lat Polska jest członkiem UE, dlatego też i nasi rolnicy mają duże pole manewru w doborze odmian. A jest z czego wybierać, bo oferta wspólnotowa odmian zbóż jest bardzo szeroka (często kilka, a nawet kilkanaście razy większa niż nasza krajowa). Stąd, szczególnie w ostatnich latach, obserwuje się duży udział tych odmian w krajowej uprawie oraz na rynku nasiennym.
Typy odmian pszenicy ozimej i jarej
Obecnie w Krajowym Rejestrze wpisanych jest 114 (stan na 10.03.2021 r.) odmian pszenicy zwyczajnej ozimej i 45 pszenicy zwyczajnej jarej. Różnią się one między sobą przed wszystkim cechami użytkowymi i technologicznymi. Mają także różne przeznaczenie, jednak większość z nich stanowi główny surowiec dla przemysłu młynarsko-piekarskiego. Odmiany pszenic zaliczane są do jednej z pięciu grup technologicznych ziarna: E – elitarne chlebowe, A – jakościowe chlebowe, B – chlebowe, C – pastewne lub inne, K – na ciastka. Odmiany zaliczane do grupy E, A, B są przydatne do wypieku pieczywa, głównie chleba, bułek czy ciast stąd w nazwie określenie „chlebowe”. Wprowadzone w 2014 r. uszczegółowienie nazw dla grup „elitarnej” i „jakościowej” miało na celu jednoznaczne określenie jakości ziarna i jego przeznaczenia.
Kryterium zaliczenia odmian do poszczególnych grup technologicznych stanowi ocena kilku cech jakościowych ziarna, mąki i ciasta. Niespełnienie wymagań chociaż jednej, powoduje zaliczenie odmiany do niższej grupy jakościowej.
Obecnie największe znaczenie mają odmiany jakościowe chlebowe (grupa A) zarówno jeśli chodzi o liczbę odmian w Krajowym Rejestrze, jak i znaczenie w nasiennictwie. Wynika to ze znacznego postępu w plenności, jaki wnoszą te odmiany. Postęp hodowlany dotyczy również jakości technologicznej. Niewątpliwym sukcesem polskiej hodowli jest odmiana Astoria – pierwsza w Krajowym Rejestrze pszenicy ozimej odmiana elitarna chlebowa (grupa E); pochodząca z Poznańskiej Hodowli Roślin Tulce, a zarejestrowana w 2012 r. W roku 2019 została wpisana do Krajowego Rejestru druga odmiana elitarna Moschus pochodząca z hodowli IGP Polska. Odmiany z grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba, przy czym ziarno odmian z grupy E spełnia rolę tzw. polepszacza dla mąki o gorszej jakości.
Odmiany Tulecka i KWS Universum pszenicy ozimej wyróżniają się białą barwą ziarna.
Co decyduje o wyborze?
Przy wyborze odmiany do siewu zwraca się w przypadku pszenicy szczególną uwagę na kierunek uprawy. Inne są bowiem oczekiwania od odmian uprawianych z przeznaczeniem ziarna na cele młynarsko-piekarskie, a inne w przypadku uprawy na paszę. W pierwszym przypadku podstawowego znaczenia nabierają odpowiednie właściwości przemiałowe ziarna oraz wypiekowe mąki, decydujące o jakości ciasta i pieczywa oraz istotne znaczenie mają również korzystne cechy rolnicze. W drugim przypadku oczekiwana będzie przede wszystkim wysoka plenność oraz korzystne inne cechy rolnicze np. zimotrwałość, a także zdrowotność, odporność na wyleganie czy porastanie ziarna.
W przypadku odmian pszenicy ozimej – zimotrwałość jest jedną z najważniejszych cech, która w największym stopniu wpływa na ryzyko uprawy. Wprawdzie w ostatnich latach zimy miały na ogół łagodny przebieg i nie notowano poważnych strat w zasiewach tego gatunku na skutek przemarznięcia roślin, ale raz na kilka lat zdarzają się okresy bardzo niskich temperatur w okresie zimy i wówczas ta cecha decyduje o plonowaniu gatunku. Podkreślić jednak należy, że rejestrowane w ostatnich latach odmiany pszenicy ozimej posiadają zadowalającą zimotrwałość.
Pomocne w wyborze
Praktyczną pomocą przy wyborze do siewu odmian pszenicy są dla rolników corocznie organizowane spotkania polowe w formie tzw. dni pola (min. w 2021 r. II Dzień Pola czy DOD organizowane przez PODR w Boguchwale), szkoleń, warsztatów polowych, podczas których można na własne oczy przekonać się o potencjale plonotwórczym poszczególnych odmian. Jest to również okazja, aby porozmawiać z hodowcami lub doradcami w zakresie uprawy i prowadzenia łanu.
W ostatnich latach nieocenioną pomoc przy wyborze właściwej do uprawy w gospodarstwie odmiany stanowią Listy Odmian Zalecanych do uprawy na terenie poszczególnych województw (LOZ), które są tworzone jako końcowy etap badań odmian w ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Warunkiem umieszczenia odmiany na LOZ są co najmniej dwuletnie dobre wyniki odmiany uzyskane w danym województwie (lub jednoroczne w przypadku tzw. wstępnej rekomendacji). Praktyka wskazuje, że LOZ nabierają coraz większego znaczenia i stają się ważnym regulatorem dopływu odmian do praktyki rolniczej.
Podstawowym źródłem informacji o wartości gospodarczej odmian są natomiast publikacje, zawierające wyniki prowadzonych doświadczeń odmianowych i agrotechnicznych. Wydawane są one w poszczególnych województwach (wyniki lokalne), jak i przez COBORU (wyniki krajowe i dla rejonów).
Mimo dostępu do aktualnych wyników, zawsze istnieje ryzyko nietrafnego wyboru odmiany. Sposobem na choćby częściowe zabezpieczenie się przed takim ryzykiem jest uprawa więcej niż jednej odmiany w gospodarstwie.
Na LOZ dla województwa podkarpackiego w 2021 r. znalazły się następujące odmiany pszenicy ozimej: Apostel (gr. A), Euforia (gr. A), Formacja (gr. A), Linus (gr. A), Ostroga – ostka (gr. A), Opoka® (gr. A), Patras (gr. A), Plejada (gr B), RGT Bilanz (gr. B), RGT Kilimanjaro (gr. A).
® odmiana wstępnie rekomendowana na podstawie rocznych badań lub mniejszej liczby doświadczeń.
Opracowanie na podstawie literatury:
Katarzyna Sitek