Decydując się na uprawę jęczmienia jarego na cele browarne po raz pierwszy w gospodarstwie, należy dobrze przeanalizować aspekty tej dość wymagającej technologii, gdyż różni się ona od agrotechniki tego gatunku z przeznaczeniem na paszę.
Przy uprawie jęczmienia browarnego najważniejsza jest troska o jak najwyższą jakość ziarna. Pożądana cechą ziarna pastewnego jest wysoka zawartość białka, odwrotnie jak w przypadku ziarna browarnego, które z kolei powinno charakteryzować się wysoką celnością i wyrównaniem (nieistotnymi cechami dla jakości pastewnej). Obie wymienione technologie uprawy jęczmienia różnią się przede wszystkim doborem odmian i zalecanym poziomem nawożenia azotem. Ponadto uprawa jęczmienia browarnego wymaga większej konsekwencji przy stosowaniu optymalnej gęstości siewu, pełnej ochrony roślin, odpowiedniego zbioru i przechowywania ziarna.
Wymagania klimatyczne i glebowe
Przebieg pogody w okresie wegetacji, a głównie ilość i rozkład opadów, światło i temperatura mają istotny wpływ na plonowanie jęczmienia. Ważny jest równomierny rozkład opadów w okresie wegetacyjnym, zapewniający wysoki plon ziarna, przy niskiej zawartości białka w ziarnie. Ujemnie na wartość browarną jęczmienia wpływa długotrwała susza.
Uprawa na cele browarne zalecana jest na glebach żyznych, zwięzłych, należących do kompleksu pszennego dobrego lub żytniego bardzo dobrego, będących w dobrej kulturze. Jęczmień jest wrażliwy na niskie pH, dlatego nie powinien być uprawiany na glebach zakwaszonych, gdyż w takich warunkach utrudniony jest wzrost systemu korzeniowego oraz sprawne pobieranie wody i składników pokarmowych z gleby, co znacznie pogarsza wykształcanie ziarna. Odczyn gleby na glebach średnich powinien wynosić co najmniej 5,5, a około 6 na glebach dobrych.
Przedplon
Najlepszymi przedplonami pod jęczmień browarny są rośliny okopowe lub oleiste. Dopuszczalna jest również uprawa po pszenicy wysiewanej w dobrym stanowisku. Nie powinno się lokalizować uprawy jęczmienia browarnego po roślinach bobowatych jednorocznych i wieloletnich, pozostawiających po sobie zbyt dużo azotu, co może być przyczyną wylegania roślin, gorszego wyrównanie ziarna i zbyt dużej w nim zawartości białka.
Stanowisko pod jęczmień browarny powinno być niezachwaszczone, szczególnie samosiewami tego gatunku, gdyż nie ma jak ich zniszczyć chemicznie, a po wykształceniu ziarna będą stanowiły niewidoczne gołym okiem, ale niepożądane zanieczyszczenia.
Jesienna i wiosenna uprawa roli
Po zbiorze przedplonu wcześnie schodzącego z pola należy wykonać podorywkę z bronowaniem, 2-, 3-ktotne bronowanie pielęgnacyjne, a następnie w październiku orkę przedzimową na średnią głębokość 20-25 cm. W stanowisku po okopowych, po wyrównaniu pola za pomocą talerzowania, należy przeprowadzić orkę przedzimową na głębokość 15 cm. Wiosną pierwszym zabiegiem uprawowym powinno być wyrównanie pola np. przy pomocy brony. W następnej kolejności najkorzystniej jest zastosować agregat uprawowy (np. kultywator o wąskich łapach lub brona połączona z wałem strunowym).
Nawożenie mineralne fosforem, potasem i magnezem
Fosfor jest niezbędny roślinom zarówno na początku wegetacji, gdy wpływa korzystnie na rozwój systemu korzeniowego, jak również później, gdy decyduje o wykształcaniu ziarna i dojrzewaniu. Potas natomiast zwiększa odporność roślin na wyleganie, choroby i szkodniki oraz na suszę. Wielkość dawek nawozów fosforowo-potasowych zależy od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie. Najlepiej poziom nawożenia ustalić na podstawie wyniku analizy gleby. Nawozy fosforowo-potasowe stosujemy w całości przedsiewnie. Na glebach cięższych można je wysiać jesienią przed orką przedzimową, na glebach lżejszych wczesna wiosną. Forma nawozów fosforowo-potasowych nie ma istotnego znaczenia. W zależności od stanowiska i spodziewanego plonu orientacyjne dawki wynoszą 30-70 kg P2O5/ha i 40-90 kg K2O/ha. Wyższe dawki stosuje się przy niskiej zawartości tych składników i oczekiwanym wysokim plonie ziarna, a dolne przy wysokiej zasobności gleby.
Jęczmień browarny powinien być także dobrze zaopatrzony w magnez (główny składnik chlorofilu) oraz mikroelementy, w tym szczególnie w miedź (Cu). Zarówno magnez jak i mikroelementy można dostarczyć w formie nawożenia dolistnego.
Nawożenie mineralne azotem
Nawożenie jęczmienia browarnego azotem nie jest łatwe. Wymaga od rolnika dużej wiedzy, ale przede wszystkim doświadczenia. Azot jest pierwiastkiem, który silnie wpływa na wzrost plonu ziarna oraz zawartości w nim białka. Dawka azotu pod jęczmień browarny nie może być tak duża jak przy uprawie na cele pastewne i kaszarskie ponieważ nie można dopuścić do zbyt wysokiej zawartości białka, ujemnie wpływającej na jakość browarną. Dawka azotu w uprawie jęczmienia browarnego powinna być ustalona na podstawie zasobności gleby w ten składnik. Większej zasobności można spodziewać się na glebach zwięzłych (kompleks pszenny), w stanowiskach po okopowych (zwłaszcza po burakach). W takich przypadkach zaleca się około 25-30 kg N/ha, a w stanowisku po pszenicy (kompleks żytni) 35-45 kg N/ha. Nawozy azotowe powinny być w całości stosowane przedsiewnie.
Siew
Jęczmień jary browarny wymaga wcześniejszego terminu siewu niż pastewny. Powinien to być koniec marca lub pierwsza dekada kwietnia. Wczesny siew gwarantuje krzewienie produkcyjne i właściwą obsadę kłosów na jednostce powierzchni, zapewniając wysoki plon oraz dużą zawartość skrobi i mały udział łuski w ziarnie. Opóźnienie siewu powoduje podwyższenie zawartości białka w ziarnie i pogorszenie jakości browarnej. Należy stosować materiał siewny o wysokiej jakości, aby otrzymać pełne i wyrównane wschody decydujące o prawidłowym wzroście roślin i dobrej architekturze łanu.
Jęczmień browarny sieje się gęściej niż pastewny. Zwykle wysiewa się 300-400 szt./m2 kiełkujących ziarniaków tj. około 160-210 kg/ha w zależności od masy tysiąca ziaren i zdolności kiełkowania. Gęstszy siew jęczmienia browarnego ogranicza liczbę wytwarzanych kłosów na pędach bocznych, które dają drobniejsze ziarno. W celu ograniczenia dość dużej, naturalnej zdolności krzewienia jęczmień browarny powinno się wysiewać w wąskiej rozstawie rzędów 10-12 cm na głębokość 2-3 cm.
Ziarno siewne powinno być zaprawione środkami ograniczającymi choroby przenoszone na ziarnie oraz atakujące siewki.
Dobór odmian to podstawa
Najważniejszym kryterium wyboru odmiany browarnej jest jej wartość technologiczna, na którą składają się parametry jakościowe słodu i brzeczki. Istotne są również cechy ziarna: zawartość białka, która powinna się mieścić w przedziale od 9,5 do 11,5%, gęstość ziarna, masa 1000 ziaren i wyrównanie ziarna. Słodownie kontraktują i skupują obecnie tylko wybrane odmiany, a najlepsze pod względem jakości browarnej. Im wyższa jest ocena wartości browarnej odmiany, tym większa szansa uzyskania wymaganych przez słodownie parametrów odstawionego ziarna, a przez to wyższej ceny.
Do oceny wartości technologicznej służy system klasyfikacji wartości browarnej odmian. Wartość tą określa ocena syntetyczna, na którą składa się 5 cech: ekstraktywność, lepkość brzeczki, liczba Kolbacha, stopień ostatecznego odfermentowania i siła diastatyczna. Cechy te mają różną wagę; ekstraktywność – 40%, a pozostałe po 15%. Według Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej wyróżnia się 5 kategorii i odpowiadające im zakresy syntetycznej oceny wartości browarnej:
- bardzo dobra (8,00-9,00),
- dobra do bardzo dobrej (6,75-7,99),
- dobra (5,50-6,74),
- średnia do dobrej (4,25-5,49),
- średnia (3,00-4,24).
Wśród 84 obecnie zarejestrowanych odmian jęczmienia jarego 25 to odmiany browarne. Najnowszą wpisaną na początku bieżącego roku do Krajowego rejestru odmianą jęczmienia jarego browarnego jest Fandaga. Najwyższą syntetyczną ocenę wartości browarnej wśród odmian jęczmienia jarego wyróżniają się obecnie odmiany: RGT Baltic (8,10), Accordine i Uta (7,95), RGT Planet (7,80), KWS Fabienne (7,40).
Na „Liście Odmian Zalecanych do uprawy na terenie województwa podkarpackiego na 2019 r.” znalazło się 5 odmian jęczmienia jarego browarnego: Bente, KWS Canttona, KWS Irina, RGT Planet, Xanthe.
Oprócz odmian wpisanych do Krajowego rejestru rolnicy mogą również uprawiać w swoich gospodarstwach odmiany pochodzące ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych, tzw. katalogu CCA.
Przykładowe podstawowe parametry dla ziarna jęczmienia jarego browarnego jako surowca do produkcji słodu :
- ziarno zdrowe, suche, bez obcego zapachu, nie porośnięte, sypkie o barwie jasnej i swoistej dla odmiany,
- jednolite odmianowo,
- ziarno o wilgotności nie wyższej niż 15% i energii kiełkowania minimum 95%,
- wyrównanie ziarna 90%,
- zawartość białka 9,5-11,5%,
- zanieczyszczenia nieużyteczne 3%
- ziarno całkowicie wolne od szkodników zbożowych, i magazynowych, bez oznak działania gryzoni, bez obecności pleśni.
Ochrona łanu i zbiór
Aby sprostać wysokim wymaganiom stawianym rolnikom przez słodownie w uprawie jęczmienia jarego na cele browarne, należy terminowo i rzetelnie wykonywać wszystkie zabiegi agrotechniczne, w tym dotyczące ochrony plantacji przed agrofagami (chwastami, szkodnikami i chorobami). Do zwalczania agrofagów poprzez zabiegi chemiczne należy wybierać i stosować tylko środki ochrony roślin zrejestrowane i dopuszczone do stosowania przez MRiRW, zgodnie z etykietą każdego preparatu.
Jęczmień browarny wymaga starannego omłotu, aby nie dopuścić do mechanicznych uszkodzeń ziarna. Zbioru dokonujemy kombajnem zbożowym w fazie dojrzałości pełnej ziarna. Opóźnianie zbioru prowadzi do strat w plonie. Optymalna wilgotność przy zbiorze wynosi 15-17%. W przypadku zbioru ziarna suchego zaleca się zmniejszenie obrotów bębna młocarni, aby ograniczyć mikrouszkodzenia zarodka i całego ziarniaka powodujące przede wszystkim pogorszenie zdolności kiełkowania co może w skupie prowadzić do dyskwalifikacji jakościowej surowca.
Uprawa jęczmienia jarego na cele browarne jest znacznie bardziej wymagająca od pozostałych kierunków użytkowania tego gatunku, ale pozwala uzyskać zadawalające efekty ekonomiczne dla gospodarstwa.
Oprac. na podst. literatury: Katarzyna Sitek