Pszenica jara plonuje słabiej i bardziej zmiennie niż ozima, ale jest ogólnie korzystniej oceniana pod względem jakości. Odmiany pszenicy jarej w większości wskaźników technologicznych oceniane są lepiej niż ozime, zwłaszcza pod względem zawartości białka, glutenu, wskaźnika sedymentacji oraz wskaźników piekarskich. Słabszą stroną pszenicy jarej jest jej gorsza wymiałowość i większa zawartość popiołu.
Pszenica jara w województwie podkarpackim (według danych GUS) była uprawiana w 2020 r. na powierzchni ok. 5,6 tys. ha i plonowała na poziomie 37,4 dt/ha. Są to plony zbliżone do pszenicy ozimej (40,0 dt/ha). Należy jednak zwrócić uwagę, że w doświadczeniach polowych, jak również na niektórych plantacjach produkcyjnych pszenicy jarej w naszym województwie, uzyskuje się plony dwukrotnie wyższe.
Wymagania glebowe
Krótki okres wegetacji oraz słabo rozwinięty system korzeniowy sprawiają, że pszenica jara ma duże wymagania glebowe. Do wydania wysokiego plonu wymaga gleb o dobrze rozwiniętym kompleksie sorpcyjnym, gromadzącym duże zapasy wody i składników pokarmowych oraz o pH zbliżonym do obojętnego. Największe i najpewniejsze plony uzyskuje się na glebach zaliczanych do kompleksów: pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego i pszennego górskiego. Na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego można oczekiwać wysokich plonów tylko na dobrych stanowiskach, a na glebach kompleksu żytniego dobrego – na dobrych stanowiskach i przy korzystnych warunkach wilgotności gleby w okresie wegetacji. Należy pamiętać, że w miarę pogarszania się warunków glebowych zwiększa się zawodność plonowania.
Przedplon
Obok dużych wymagań glebowych pszenica jara jest zbożem silnie reagującym na przedplon i zmianowanie. Wysiewana po przedplonach zbożowych (z wyjątkiem owsa) plonuje o ok. 15-20% niżej niż po przedplonach niezbożowych, dlatego nie należy jej uprawiać po pszenicy ozimej, jęczmieniu ozimym, pszenżycie i życie.
Do najlepszych przedplonów pod pszenicę jarą należą: okopowe, bobowate wieloletnie i ich mieszanki z trawami, mieszanki strączkowych z owsem, a ze zbóż tylko owies.
W gospodarstwach specjalizujących się w produkcji zbóż wartość stanowiska w zmianowaniu można poprawić przez uprawę roślin poplonowych na przyoranie. Wprowadzona do gleby masa z międzyplonów poprawia właściwości fizyczne gleb, zwiększa ich aktywność biologiczną, ogranicza nasilenie chorób (szczególnie podsuszkowych), dostarcza dodatkowych ilości składników pokarmowych co korzystnie wpływa na plon rośliny uprawnej. W międzyplonie ścierniskowym zaleca się wysiewać rośliny o krótkim okresie wegetacji, tj. m.in: gorczycę białą, facelię, rzepak jary i ozimy.
Uprawa roli
Pszenica jara wymaga starannej uprawy roli, umożliwiającej wczesny i precyzyjny siew. Rodzaj wykonywanych zabiegów uprawowych uzależniony jest od rodzaju i terminu zbioru przedplonu. Na stanowiskach po roślinach wcześnie schodzących z pola należy wykonać zespół uprawek pożniwnych, których zadaniem jest przykrycie i wymieszanie z glebą resztek pożniwnych, niszczenie chwastów i samosiewów rośliny przedplonowej, poprawa kultury i sprawności gleby. Okres ten jest najdogodniejszy do wysiewu wapna nawozowego. W większości przypadków jesienna uprawa roli pod pszenicę jarą ogranicza się do orki przedzimowej, ponieważ roślina ta wysiewana jest po późno zbieranych przedplonach.
Jedynie po koniczynie i innych wieloletnich roślinach pastewnych orka przedzimowa powinna być poprzedzona przynajmniej kultywatorowaniem albo talerzowaniem niszczącym darń.
Wiosną uprawę roli należy rozpocząć od wykonania bronowania, zabiegi te przyspieszają ogrzewanie gleby. Następnie wysiewa się nawozy mineralne. Najlepsze przygotowanie roli uzyskuje się przy zastosowaniu, w zależności od zwięzłości gleby, zestawu uprawowego składającego się z kultywatora i wału strunowego – na glebach zwięzłych lub brony i wału strunowego na glebach lżejszych.
W czasie przygotowania roli do siewu trzeba zwrócić uwagę na uwilgotnienie gleby, gdyż uprawa przy dużej wilgotności prowadzi do nadmiernego zagęszczenia gleby, co ujemnie wpływa na wschody i wzrost pszenicy.
Nawożenie mineralne
Pszenica jara odznacza się dużą wrażliwością na zakwaszenie gleby. Optymalne pH, przy którym może odbywać się poprawny wzrost i rozwój roślin nie powinno być niższe od 6,0. Gleby o niższym pH należy wapnować.
Dawki fosforu i potasu powinno się uzależniać od zasobności gleby oraz spodziewanego poziomu plonowania pszenicy. Zasobność w glebie omawianych składników określa się na podstawie analiz chemicznych gleby.
Nawożenie pszenicy fosforem i potasem wykonuje się przed jej siewem z reguły na wiosnę przed wykonaniem uprawek przedsiewnych. Przy średniej zasobności gleby w fosfor i potas stosuje się 50-70 kg P2O5/ha i 60-90 kg K2O/ha.
Azot jest składnikiem pokarmowym, najbardziej wpływającym na wzrost i rozwój pszenicy. Mechanizm oddziaływania azotu zmienia się w okresie wegetacji pszenicy. Nawożenie przedsiewne azotem decyduje o obsadzie kłosów, stosowane w okresie strzelania w źdźbło o liczbie ziaren w kłosie i wykształceniu ziarna, a stosowane w fazie kłoszenia głównie o zawartość białka w ziarnie. Wielkość optymalnego nawożenia azotem zależy głównie od zawartości azotu w glebie związanej z żyznością gleby, przebiegu pogody, warunków uprawy, przedplonu. Średnie dawki azotu pod pszenicę jarą wynoszą 80-100 kg N/ha. Przedsiewnie zaleca się wysiać 40-60% przewidzianej dawki azotu. Następną stosuje się w okresie strzelania w źdźbło. Wysokość tej dawki najlepiej ustalić w oparciu o wyniki analizy materiału roślinnego na zawartość azotu. Na plantacjach pszenic jakościowych celowe jest zastosowanie dodatkowego nawożenia azotowego w fazie kłoszenia w wysokości około 30 kg N/ha.
Materiał siewny
Nasiona pszenicy przeznaczone do siewu powinny być dobrze wykształcone, wyrównane co do wielkości, zdrowe i czyste. Wymogi te spełnia stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, co daje producentowi możliwość doboru odmiany uwzględniającej kierunek produkcji i warunki glebowo-klimatyczne oraz gwarantuje wysoki plon i wartość użytkową ziarna.
Przed siewem nasiona powinny być zaprawione. Zaprawianie ziarna stanowi obecnie podstawowy i niezbędny element ochrony roślin.
Zboża już od początku wegetacji są narażone na porażanie grzybami chorobotwórczymi. Zaprawianie ziarna ogranicza występowanie wielu chorób, a niektóre z nich można zwalczać tylko tym sposobem.
Przykładowe zaprawy do stosowania w pszenicy jarej: Beret Trio 060 FS, Goliat Trio 060 FS, Gizmo 060 FS, Maxim 025 FS, Scenic 080 FS, Vitona, Lamardor 400 FS.
Termin i ilość wysiewu
Pszenicę jarą należy siać możliwie jak najwcześniej na wiosnę. Małe wymagania termiczne pozwalają na kiełkowanie ziarna już w temp. +3oC. Pszenica w okresie wschodów znosi spadki temperatur do -6oC.
Optymalny termin siewu pszenicy jarej w naszym rejonie przypada w III dekadzie marca, dopuszczalny do 10 kwietnia. Wczesny siew sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego, krzewistości produkcyjnej, powoduje zmniejszenie porażenia przez choroby, przedłuża okres wegetacji, a w efekcie przyczynia się do uzyskania wyższych i lepszej jakości plonów.
Przy opóźnionym terminie siewu należy zwiększyć normę wysiewu o ok. 10%, pozwala to na częściowe zmniejszenie następstw późniejszego siewu.
Przy ustalaniu ilości wysiewu należy kierować się ogólną zasadą, że na bardzo dobrych stanowiskach, z dobrze przygotowaną rolą, w optymalnym terminie siewu zaleca się niższe normy. Wraz z pogarszaniem się warunków glebowych, po gorszych przedplonach
i w opóźnionym terminie ilość wysiewu należy zwiększyć. Przedział ten wynosi od 4,5-6 mln ziaren na 1 ha.
Na glebach kompleksów pszennych, po bardzo dobrych przedplonach, dobrze przygotowanej roli, w optymalnym terminie siewu zaleca się wysiew 4,5 mln ziaren/ha, tj. 160-200 kg. Na glebach słabszych, po gorszych przedplonach i opóźnionym terminie siewu zaleca się wysiew do 6 mln/ha zdrowych ziaren, tj. ok. 230 kg.
Dobór odmian
Coraz większy asortyment dostępnych na rynku odmian pszenicy jarej jest wynikiem prac hodowlanych, których celem jest poprawa cech ilościowych i jakościowych. Szeroki zestaw odmian daje producentowi możliwość wyboru najodpowiedniejszej do warunków jego gospodarstwa i celu uprawy.
Głównym kryterium dla rolnika, będącym podstawą decyzji jaką odmianę uprawiać, jest plon ziarna oraz jego przeznaczenie. Przy wyborze odmiany do siewu należy uwzględnić również inne ważne cechy rolnicze. Na lepszych stanowiskach i przy potencjalnie wyższym nawożeniu azotowym istotna będzie odporność na wyleganie. W rejonach dużego zagrożenia chorobami znaczną rolę powinna odgrywać z kolei zdrowotność odmian. Dodatkową pomoc przy wyborze odmiany do uprawy w danym rejonie stanowić mogą ustalane co roku „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw”(LOZ), tworzone na podstawie wyników doświadczeń PDO w danym województwie. W roku 2022 na LOZ dla województwa podkarpackiego znalazły się następujące odmiany: Alibi, Atrakcja, Harenda, Mandaryna, Merkawa, Rusałka, WBP Troyw.
Przy wyborze konkretnej odmiany pszenicy jarej do uprawy w bieżącym sezonie warto prześledzić wyniki doświadczeń poprowadzonych przez PODR w Boguchwale w ramach Porejestrowane Doświadczalnictwa Odmianowego, a prezentowanych w artykule pana dr. inż. Michała Noworóla pt. „Porównanie plonowania nowych odmian pszenicy jarej – PDO” zamieszczonego w wydaniu marcowym „Podkarpackich Wiadomości Rolniczych”.
w - odmiana wstępnie rekomendowana na podstawie mniejszej ilości doświadczeń
Oprac. Katarzyna Sitek
PODR Boguchwała
