Niestety uprawa tego gatunku nie należy do łatwych. Roślina ta do prawidłowego rozwoju potrzebuje nie tylko określonych warunków glebowo-klimatycznych, ale przede wszystkim obecności pewnych gatunków grzybów. Jednak mechanizm mikoryzy w przypadku arniki górskiej nie jest jeszcze dokładnie poznany i roślina ta ciągle sprawia problemy uprawowe. Z tego powodu areał uprawy tej rośliny w Polsce, jak i w Europie jest bardzo mały. Na szczęście inny gatunek pochodzący z amerykańskich prerii – arnika łąkowa (łac. Arnica chamissonis.) nie sprawia takich problemów uprawowych. Ważne jest, że oba te gatunki odznaczają się bardzo zbliżona zawartością substancji czynnych i są uznawane za rośliny zielarskie. Unikatowy skład chemiczny arniki sprawia, że surowiec ten należy do bardzo poszukiwanych zarówno przez przemysł farmaceutyczny jak i kosmetyczny. Stąd też rosnące zainteresowanie uprawą tej rośliny.
Arnika łąkowa jest rośliną wieloletnią, dorastającą do 40-60 cm wysokości. Wytwarza długie, rozgałęzione kłącze z licznymi korzeniami przybyszowymi. Dolne liście, odwrotnie jajowate tworzą przyziemną rozetę z której wyrasta kilka sztywnych łodyg na których znajdują się mniejsze, naprzeciwległe, owłosione z wierzchu liście. Łodygi są rozgałęzione i zakończone kilkoma kwiatostanami. Są one osadzone pojedynczo na szypułce i mają barwę złocistożółtą. Arnika kwitnie od czerwca do sierpnia. W okresie wegetacji jedna roślina może wytworzyć od 60-80 kwiatostanów.
Wymagania klimatyczne i glebowe
Arnika do prawidłowego wzrostu i rozwoju wymaga gleby próchniczej, lekkiej i lekko kwaśnej. Pod uprawę nie nadają się gleby ciężkie, zbyt wilgotne i zimne. Należy zadbać aby stanowisko było nasłonecznione, najlepiej o wystawie południowej.
Zakładanie plantacji
Arnika jest rośliną wieloletnia, jej plantację użytkujemy przez kilka lat, dlatego tak ważne jest staranne przygotowanie stanowiska. Bardzo ważnym zabiegiem wykonywanym tuż przed siewem jest wałowanie. Ułatwi to równomierny i płytki wysiew nasion. Podobny zespół zabiegów uprawowych wykonujemy przy siewie późnojesiennym. Przed założeniem plantacji należy zastosować nawożenie w ilości 60-80 kg P2O5/ha oraz 100-120 kg K2O/ha. Nawożenie azotowe w pierwszym roku w ilości 60-80 kg N/ha dzielimy na trzy równe dawki i stosujemy: przed założeniem plantacji, pogłównie i po zbiorze. W kolejnych latach stosujemy podobne dawki nawozów. Plantację arniki można zakładać z wysiewu nasion wprost do gruntu (jest to sposób rzadko stosowany, ponieważ nasiona wschodzą nawet do miesiąca czasu i rozwijają się bardzo powoli) lub z rozsady. Nasiona kiełkują na świetle. Rozsadę w fazie 3-5 liści wysadza się w rozstawie 40x20 cm. Na założenie hektara potrzeba około 125 tys. sztuk rozsady. Arnikę można też z powodzeniem rozmnażać przez podział rośliny matecznej. Z plantacji matecznej pozyskuje się kłącza i sadzi w bruzdy na głębokość 5-7 cm w rozstawie również 40x20 cm. Plantację arniki dobrze jest prowadzić w pasowym układzie rzędów. Po czterech rzędach w odległości co 45 cm, pozostawiamy pas o szerokości 90 cm. Daje to możliwość swobodnego zbioru koszyczków arniki, bez wydeptywania roślin. Ma to znaczenie szczególnie w późniejszych latach. Rośliny arniki bowiem z czasem rozrastają się tak mocno że właściwie tworzą łan. Bez pozostawionych szerokich pasów zbiór surowca może być bardzo utrudniony.
Pielęgnacja plantacji
Zabiegi pielęgnacyjne na plantacji to regularne odchwaszczanie i płytkie, częste spulchnianie międzyrzędzi. Arnika nie toleruje ich głębokiego zruszania. Uprawę międzyrzędzi można połączyć z zasilaniem nawozami. Na plantacjach arniki nie stwierdzono masowego występowania chorób i szkodników. Sporadycznie może wystąpić mączniak prawdziwy, szara pleśń czy zgnilizna twardzikowa.
Zbiór i suszenie
Arnika uprawiana z rozsady daje pierwszy plon w drugim roku uprawy, ta rozmnażana z sadzonek rozłogowych zakwita natomiast już jesienią w pierwszym roku. Zbiór koszyczków kwiatowych należy przeprowadzać regularnie, na w miarę ich wykwitania, w dni słoneczne i w czasie suchej pogody. Należy go dokonywać w początkowej fazie kwitnienia, ponieważ przeciągnięcie terminu może powodować rozsypywanie się w puch kwiatostanów w czasie suszenia, co wpływa znacząco na wygląd i jakość surowca, a co za tym idzie na uzyskiwaną później cenę. Koszyczki zbiera się zazwyczaj ręcznie lub za pomocą specjalnego grzebienia zazwyczaj co 2-3 dni. Zbiór jest najbardziej czasochłonnym etapem produkcji arniki. Przyjmuje się, że jeden zbieracz w ciągu dnia może zebrać kwiaty z maksymalnie 1 ara uprawy. Koszyczki kwiatowe suszy się w całości. Można to robić w warunkach naturalnych w miejscu zacienionym i przewiewnym lub w suszarni w temperaturze 35oC. Prawidłowo wysuszone koszyczki arniki powinny odznaczać się naturalną złocistożółtą barwą i przyjemnym zapachem.
Charakterystyka surowca
Koszyczek arniki jest podstawowym surowcem uzyskiwanym z rośliny (chociaż wykorzystuje się także ziele i korzenie). Ma on swoisty, przyjemny, aromatyczny zapach, a w smaku natomiast jest gorzki i piekący. Substancje czynne zawarte w kwiatach arniki to: flawonoidy, olejek eteryczny, fenylokwasy, kumaryny, fitosterole i garbniki. Działają one: przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przyśpieszają ziarninowanie i wchłanianie wybroczyn, wzmacniają ścianki naczyń włosowatych, zmniejszają obrzęki i stany zapalne. Z uwagi na mogące wystąpić skutki uboczne arniki nie zaleca się stosować wewnętrznie. Preparaty z arniką stosowane są zewnętrznie w postaci żeli i maści. Świetnie sprawdzają się w przypadku siniaków, krwiaków, ukąszeń owadów, skręceń, zwichnięć i do masażu obolałych mięśni. Arnika ułatwia wchłanianie krwawych wybroczyn, zmniejsza powstały obrzęk i niweluje ból. Natomiast napary są wykorzystywane do przygotowania kompresów łagodzących ból i obrzęki wywołane kontuzją, np. stłuczeniem, skręceniem. Okład z arniki można stosować na odleżyny. Naparem warto płukać jamę ustną w przypadku aft, bólu dziąseł, gardła, po zabiegu dentystycznym. Arnika znalazła także szerokie zastosowanie w kosmetyce. Jest popularnym składnikiem preparatów do pielęgnacji skóry pod oczami, niweluje cienie i obrzęk. Jest także niezastąpiona w pielęgnacji cery naczynkowej - związki czynne kwiatów arniki łatwo przenikają przez skórę, wzmacniają ścianki naczyń włosowatych i zapobiegają ich pękaniu. Ich regularne stosowanie znacząco zmniejsza intensywność zaczerwienień.. Poprawa mikrokrążenia w naczyniach włosowatych, działanie przeciwzapalne oraz zdolność redukowania zastojów limfatycznych sprawia, że wyciąg z arniki znaleźć można również w kosmetykach antycellulitowych.
W ubiegłym roku kolekcja roślin zielarskich została poszerzona o kilkadziesiąt nowych gatunków. Wśród nich znalazła się również arnika łąkowa. Osoby zainteresowanie „osobistym spotkaniem” z arniką i nie tylko, serdecznie zapraszamy w sezonie wegetacyjnym na pole doświadczalne Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale.
Opracowała na podstawie lit.: Marta Dobrowolska
PODR Boguchwała
źródło: Hołubowicz-Kliza G. 2016. Uprawa i wykorzystanie ziół. Puławy: Wydawnictwo IUNG ISBN -978-7562-117-4
Praca zbiorowa pod red. Kołodziej B. 2018. Poradnik dla plantatorów. Uprawa ziół. Warszawa. Wyd. PWRiL. ISBN -978-83-09-01110-1
www.gemini.pl
autorka zdjęcia: Marta Dobrowolska (roślina arniki łąkowej w kolekcji roślin zielarskich PODR Boguchwała)