Celem przeprowadzonej operacji było wspieranie innowacji w rolnictwie, zwłaszcza w produkcji dobrej jakości żywności na obszarach wiejskich. Podczas wyjazdu studyjnego do Włoch, uczestniczący rolnicy z Podkarpacia oraz doradcy mieli okazję zapoznać się z dobrymi praktykami naturalnej produkcji żywności z własnych gospodarstw rolnych, w oparciu o systemy jakości Integrowanej Produkcji na Sycylii. Przedstawione zostały przykłady efektywnej produkcji rolnej z wykorzystaniem lokalnych surowców. Dodatkowo, uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się, jak korzystać z krótkich łańcuchów dostaw, co umożliwia bezpośrednią sprzedaż produktów rolniczych z gospodarstw (rozwój produkcji żywności regionalnej, tradycyjnej i ekologicznej).
Przedmiotem operacji była organizacja zagranicznego wyjazdu studyjnego dotyczącego tematyki naturalnej produkcji żywności w gospodarstwach rolnych oraz wprowadzenie jej do obrotu w ramach różnych kanałów dystrybucji tj.: sprzedaży bezpośredniej, RHD, małych przetwórni (jako ważnego źródła dochodów rolników i zaopatrywania dla konsumentów). Krótkie łańcuchy dostaw żywności przyczynią się do kreowania dobrej marki, tworzenia sieci współpracy pomiędzy mieszkańcami obszarów wiejskich (rolnikami, właścicielami obiektów turystyki wiejskiej, rolnikami prowadzącymi sprzedaż bezpośrednią produktów rolnych lub rolniczy handel detaliczny - RHD zajmujący się przetwórstwem na niewielką skalę).
Potrzeba realizacji ww. operacji wynikała z tego, iż lokalna żywność produkowana w gospodarstwach rolnych lub przez małe zakłady jest elementem rozwoju obszarów wiejskich, a w ostatnich latach jest ogromne zapotrzebowanie na taki asortyment. Dlatego oczekiwania konsumentów są determinantem na powstanie szerokiego spektrum lokalnych sieci żywności i krótkich łańcuchów dostaw, sprzedaży bezpośredniej u producentów, sprzedaży z dostawą do klientów, współpracy z podmiotami zewnętrznymi. Rozwój lokalnego sektora żywności jest przedmiotem ogromnego zainteresowania i może przynieść wymierne korzyści gospodarcze, środowiskowe i społeczne.
Zagraniczny wyjazd studyjny pozwolił na zaobserwowanie dobrych przykładów skracania drogi produktów „od pola do stołu" oraz wsparcia lokalnych wytwórców i rolników. Sprzedaż bezpośrednia stanowi istotne źródło dochodów rolników i ważne źródło zaopatrywania dla konsumentów. Uczestnicy mieli możliwość zapoznania się na żywo z dobrymi praktykami związanymi z wytwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu zdrowej żywności w ramach różnych form dozwolonych na rynku. Jest to przedsięwzięcie związane z ograniczeniem strat i marnotrawstwem żywności w krótkich łańcuchach dostaw, które jest wyzwaniem najbliższych lat.
Włoski sektor Rolno-Spożywczy stanowi 13 proc. wartości przemysłu włoskiego ogółem. Jest to druga dla Włochów, po sektorze metalurgicznym, najważniejsza gałąź przemysłu o łącznej wartości około 132 mld euro. Rolnictwo skupia się głównie na produkcji zbóż (kukurydza, soja, pszenica), warzyw, owoców (cytrusy, gruszki, melony itp.) i wina. Znacznie rozwinęła się produkcja pasz wykorzystywanych do hodowli bydła i świń, ponieważ na tym terenie hoduje się bydło i bawoły, kozy, konie, owce i świnie. W licznych jeziorach hoduje się ryby.
Włochy stanowią ważny rynek dla polskiej branży rolno-spożywczej, a jego potencjał jest bardzo duży. To także uznany na świecie lider w dziedzinie badań i zaawansowanych technik irygacyjnych (dzięki którym można zaoszczędzić wodę) takich, jak nawadnianie kropelkowe, a także zmniejszenie ryzyka skażenia gleby i wód gruntowych, spowodowane nadmiernym użyciem nawozów sztucznych. Są to podstawowe czynniki wpływające na produkcję zdrowej żywności.
We Włoszech opracowano nowe technologie walki ze szkodnikami, za pomocą których jest minimalizowane lub eliminowane użycie pestycydów. Wśród nich wymienić można metody biologiczne, specjalne pułapki na insekty, siatki wykonane z tworzyw sztucznych i różne rodzaje oświetlenia szklarni, np. plastikowe arkusze, które oślepiają insekty i zapobiegają przed atakiem na rośliny.
Uczestnicy wyjazdu mieli możliwość uzyskania informacji o funkcjonowaniu włoskich gospodarstw/przedsiębiorstw z innej, zewnętrznej perspektywy, co niesie za sobą szansę udoskonalenia wdrożonych rozwiązań.
Wizyta obejmowała następujące zagadnienia:
- wytwarzanie żywności bardzo dobrej jakości w istniejących warunkach klimatycznych i sytuacjach niedoboru wody,
- legalne formy sprzedaży produktów wytworzonych w gospodarstwie rolnym, w tym sprzedaż bezpośrednia i krótkie łańcuchy dostaw,
- partnerska współpraca wśród gospodarstw ekologicznych, zakładów przetwórczych i innych podmiotów działających na rzecz rolnictwa ekologicznego,
- idea tworzenia ekologicznych gospodarstw rodzinnych, zasady ich powstawania i funkcjonowania, możliwości finansowania oraz zapoznania się z dobrymi praktykami istniejącymi we Włoszech,
- uprawa winorośli, proces produkcji win, sprzedaż,
- metody uzdatniania wody zdatnej do spożycia,
- sprzedaż bezpośrednią jako metoda skracania drogi produktów od pola do stołu oraz istotne źródło dochodów rolników i zaopatrywania konsumentów,
- budowanie oferty turystyki kulinarnej od podstaw, żeby trafić w obecne i przyszłe gusta polskiego turysty kulinarnego,
- produkowanie żywności w celu wprowadzenia jej do obrotu w pomieszczeniach używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne (jest dopuszczone na podstawie przepisów prawa europejskiego),
Dzięki żyznym, powulkanicznym glebom rolnictwo na tym obszarze rozwija się bardzo dobrze. W szczególności gospodarstwa rodzinne odnoszą sukcesy w produkcji żywności, zarówno na własne potrzeby, jak i na potrzeby lokalnych rynków. Dodatkowo, ze względu na dostęp do morza, rybołówstwo również kwitnie, stanowiąc istotny aspekt gospodarki tego regionu.
Wybuchy wulkanu powodowały zniszczenia na obszarze miejskim, ale jednocześnie dostarczały wartościowego wulkanicznego popiołu, tworząc glebę o wyjątkowej żyzności. To unikalne środowisko glebowe, bogate w pierwiastki i minerały, sprawia, że jest ono niezwykle sprzyjające dla upraw regionalnych i lokalnych, takich jak winogrona, pomarańcze, cytryny i oliwki. Sycylia jest jedynym miejscem gdzie uprawia się unikatowe czerwone pomarańcze.
Podczas wizyt studyjnych była możliwość odwiedzenia podmiotów, które specjalizują się głównie w produkcji owoców różnych odmian, a w szczególności cytrusów. Zlokalizowane były w miejscowości Palagonia, we włoskiej gminie w prowincji Katania. Region ten zyskał sławę na całym świecie dzięki swojej produkcji. Uprawa w tych gospodarstwach zajmuje powierzchnie około 17 ha. Są to gospodarstwa rodzinne, obfitujące w uprawy tradycyjne praktykowane od wielu lat jak i nowoczesne.
W uprawach prowadzone są dwa systemy nawadniania. Stary system to taki, gdzie każde drzewo (starych odmian) podlewane jest co 15 dni. Natomiast nowa technologia to nawadnianie kropelkowe. Woda wypuszczana jest z kapilar co 5-7 dni. Gospodarstwa wyposażone są w studnię głębinową i zbiornik na wodę. Są to gospodarstwa, które korzystały ze środków unijnych przy zakładaniu plantacji owoców. Zbiory odbywają się ręcznie od listopada do marca w zależności od odmiany. Następnie owoce wędrują do magazynu, gdzie przy pomocy maszyn są sortowane, kalibrowane, a następnie pakowane do pudełek i wysyłane w świat. Trzeba podkreślić, że nie są one konserwowane, ani zabezpieczane żadnymi środkami chemicznymi.
W gospodarstwach przy uprawie owoców prowadzone są różne badania i eksperymenty we współpracy z naukowcami z Uniwersytetu z Katanii z Departamentu Rolnictwa, Żywności i Środowiska. Często w gospodarstwach zatrudniani są również inżynierowie rolnictwa, którzy stanowią kadrę doradczą i decyzyjną dotyczącą technologii uprawy. Większość z gospodarstw posiada Certyfikat Integrowanej Produkcji.
Głównym odbiorcom produktu jest Holandia, a część sprzedaży odbywa się również na rynek włoski oraz prowadzona jest sprzedaż online. Często sadownicy współpracują z pszczelarzami, którzy przywożą ule na owocowe plantacje, dzięki temu uzyskując miód o charakterystycznym smaku.
Do gospodarstw przyjeżdżają turyści, którzy mogą zobaczyć sady i posmakować produktów pochodzących z pewnego źródła. Są to nie tylko owoce, ale także oliwa, miody i sery. Uprawia się tutaj często pszenicę twardą. Dzięki temu, że właściciele posiadają własny piec opalany drewnem mogą wypiekać pizzę oraz bruschetty, którymi częstują turystów odwiedzających gospodarstwo. Jest to doskonała forma promocji lokalnych produktów. Właściciele wprowadzają również innowacyjne uprawy powstające dzięki współpracy z instytucjami badawczymi. Są to nowe produkty o niespotykanym smaku i konsystencji.
Gospodarstwa często zrzeszane są w postaci spółdzielni, która prowadzi sprzedaż internetową. Ponadto, w gospodarstwie można „zaadaptować” swoje drzewko, dokonać opłaty i z tego drzewa owoce wysyłane są do odbiorcy przez cały sezon. Wysyłka do Polski przez 3 miesiące po 30 kg pomarańczy kosztuje 240 EURO.
Kolejnymi gospodarstwami są winnice położone w Gambino, które mają swoje uprawy na stokach Etny, a także w okolicach Palermo, o średniej powierzchni około 20 ha. Są to również rodzinne winnice, które obecnie mają po około 40 lat i ich nazwa pochodzi zwykle od nazwiska właścicieli. Ze względu na to, że winnice znajdują się na stoku góry uprawa prowadzona jest na tarasach. Duża wysokość, na której uprawiana jest winorośl, sprawia że winogrona dojrzewają tam później niż w innych sycylijskich winnicach, a zbiór odbywa się w połowie października. Właściciele starają się nie używać pestycydów ani środków chemicznych. Prowadzą jak najbliżej natury swoją produkcję. Winogrona zbierane są ręcznie, muszą być dobrze dojrzałe i zdrowe.
Średnia produkcja wina z takiej plantacji wynosi około 200 tysięcy butelek, głównie z myślą o sprzedaży za granicę. Zazwyczaj wina są wytwarzane w piwnicach budynków, gdzie właściciele winnicy prowadzą także działalność gastronomiczną. Goście restauracji mają możliwość obserwowania niektórych etapów produkcji wina poprzez przeszklone podłogi.
Podczas wyjazdu miała również miejsce degustacja serów, win, oliwy, przypraw oraz innych potraw przyrządzanych ze składników wyprodukowanych we własnym gospodarstwie. Dodatkowo, podczas pobytu w Katanii, Taorminie czy Syrakuzach, była okazja zwiedzić lokalne targi z produktami pochodzącymi z gospodarstw, a także degustować miejscowe specjały, takie jak suszone pomidory, owoce, sery czy wina. Przebieg wizyty został zaplanowany w taki sposób, aby umożliwić zarówno teoretyczne, jak i praktyczne zrozumienie procesów związanych z naturalną produkcją żywności w sycylijskich gospodarstwach rolnych.
W załączeniu:
Małgorzata Wilk
PODR Boguchwała
