Przedmiotem badania są: sytuacja finansowa gospodarstwa (przychody pieniężne, oszczędności, zadłużenie), zakupy bieżące (nawozy mineralne, pasze, środki ochrony roślin), inwestycje (w maszyny i urządzenia, w budowle, tj.: domy mieszkalne, budynki gospodarcze, szklarnie itd.), kredyty (preferencyjne, rynkowe), ocena perspektyw gospodarstwa, oraz metryka (województwo, wielkość użytków rolnych w ha, wiek i wykształcenie kierownika gospodarstwa oraz kierunek produkcji).
Raz w roku rolnicy pytani są też o: znaczenie dopłat bezpośrednich, przeznaczenie środków pomocowych i skutki anomalii pogodowych. Odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie udzielane są na zasadzie wyboru spośród podanych.
Na tej podstawie są opracowywane wyniki, które prezentuję poniżej.
1. Po trzech kwartałach tendencji spadkowych, koniunktura w polskim rolnictwie uległa poprawie. Obecna poprawa koniunktury (w skali kwartału) jest efektem sezonowym, tj. wynikającym z rocznego cyklu produkcji rolnej, uwarunkowanego głównie rytmem wegetacji. Na tle lat poprzednich odnotowana poprawa jest mniejsza od przeciętnej z powodu znacznie niższego niż zazwyczaj o tej porze roku wzrostu przychodów gospodarstw rolnych. Jest on skutkiem utrzymujących się, niekorzystnych uwarunkowań ekonomicznych produkcji rolnej.
2. Największy wzrost wartości wskaźnika koniunktury odnotowano dla gospodarstw położonych w makroregionie zachodnim (o 8,9 pkt), o powierzchni pow. 50 ha (o 10,6 pkt) i zajmujących się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 7,1 pkt). O pogorszeniu się koniunktury informują natomiast rolnicy prowadzący gospodarstwa w makroregionie środkowowschodnim) oraz zajmujący się chowem/hodowlą zwierząt (o 4,3 pkt) i działalnością inną niż uprawa roślin i chów/hodowla zwierząt (o 12,8 pkt).
3. Wzrost przychodów był przede wszystkim konsekwencją wysokich cen owoców i warzyw, ziemniaków, trzody chlewnej oraz względnie wysokich cen mleka. Najbardziej wzrosły przychody gospodarstw dużych, o powierzchni pow. 50 ha (wartość salda wyższa niż w II kwartale o 13,7 pkt), położonych w makroregionie zachodnim (o 16,8 pkt) oraz zajmujących się działalnością inną niż uprawa roślin i chów/hodowla zwierząt (o 19 pkt). Spadek przychodów zanotowały jedynie gospodarstwa położone w makroregionach: południowym (wartość salda obniżyła się o 7,3) i środkowowschodnim (o 2,0 pkt) oraz zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (o 11,3 pkt). Rolnicy spodziewają się dalszej poprawy swojej sytuacji dochodowej w następnym kwartale (wartość salda prognostycznego jest równa -17,3 pkt).
4. Wskutek wzrostu przychodów oraz niższej (niż zazwyczaj o tej porze roku) dynamiki wydatków na nakłady produkcyjne podniósł się poziom oszczędności gospodarstw rolnych. Wartość salda wzrosła o 7,1 pkt, do poziomu -39,6 pkt. Jest wyższa od wartości sprzed roku o 5,7 pkt. Najbardziej zwiększyły się oszczędności gospodarstw najmniejszych, o powierzchni do 7 ha (wartość salda wyższa niż w poprzednim kwartale o 9,9 pkt), położonych w makroregionie zachodnim (o 17,4 pkt) i zajmujących się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 10,5 pkt) oraz działalnością inną niż uprawa roślin i chów/hodowla zwierząt (o 10,7 pkt). Spadek oszczędności zanotowały tylko gospodarstwa położone w makroregionie południowym (wartość salda zmalała o 9,9 pkt) oraz zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (o 6,1 pkt). Przewidywany jest dalszy wzrost oszczędności gospodarstw rolnych w kolejnym kwartale (wartość salda prognostycznego wynosi -27,2 pkt).
5. W wyniku wzrostu dochodowości produkcji rolnej nieznacznej poprawie uległ stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda zmniejszyła się o 1,2 pkt, do wysokości -13 pkt. Jest niższa niż w III kwartale 2022 r. o 1,8 pkt. Poprawę stanu zadłużenia odnotowała większość gospodarstw rolnych; w największym stopniu gospodarstwa o powierzchni 7-15 ha (wartość salda obniżyła się o 16,2 pkt), położone w makroregionie środkowozachodnim (o 29,4 pkt) i zajmujące się uprawą roślin wieloletnich (o 25,9 pkt). Wzrosło zadłużenie gospodarstw największych, o powierzchni pow. 50 ha (wartość salda zwiększyła się o 9,0 pkt), położonych w makroregionach: zachodnim (o 7,3 pkt), środkowowschodnim (o 3,4 pkt) oraz zajmujących się chowem lub hodowlą zwierząt (o 19,3 pkt), uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 4,6 pkt) i działalnością inną (o 8,6 pkt). Rolnicy przewidują dalszą poprawę stanu swojego zadłużenia w najbliższym okresie.
6. Rolnicy zwiększyli wydatki na obrotowe środki produkcji, głównie z powodu niższych cen paliw i środków plonotwórczych. Wzrost nakładów produkcyjnych jest jednak mniejszy niż zwykle o tej porze roku. Poziom zakupów nawozów sztucznych wzrósł w ciągu kwartału o 5,4 pkt, pasz treściwych o 6,5 pkt, a środków ochrony roślin o 2,7 pkt. Wartości sald są wyższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 24,6, 11,1 i 11,7 pkt.
7. Wzrósł poziom nakładów inwestycyjnych. Odsetek gospodarstw rolnych, które dokonały lub zamierzają dokonać inwestycji w budynki i budowle, zwiększył się o 2,5 pkt proc. Obecnie wynosi 15,4% i jest wyższy niż w III kwartale 2022 r. o 2,2 pkt proc. Z kolei odsetek gospodarstw, które poniosły lub planują ponieść wydatki na zakup maszyn i urządzeń rolniczych, wzrósł o 4,6 pkt proc., do wysokości 30,1%. Jest wyższy niż rok temu o 1,9 pkt proc.
8. Odsetek ankietowanych, którzy zaciągnęli kredyt rynkowy, zwiększył się z 15% do 15,7%, zaśodsetek tych, którzy wzięli kredyt na preferencyjnych warunkach, wzrósł o 2,3 pkt proc., do wysokości 20,2%. Wzrósł również, aż o 5,2 pkt proc., do poziomu 19,6%, odsetek gospodarstw, które zamierzają zaciągnąć kredyt w najbliższym okresie. W ocenie rolników zwiększyła się także dostępność kredytów preferencyjnych (o 4,4 pkt, do wysokości 63,2 pkt).
Oprac.: Joanna Leśniak
Dział Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem Rolnym
Źródło: BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO
SGH - biul_2023_Q3