Istnieje jednak duża grupa roślin, których stosowanie uwrażliwia skórę na działanie promieniowania słonecznego. Wynikiem oddziaływania słońca na skórę mogą być reakcje fotoalergiczne oraz fototoksyczne, które wykazują odmienny mechanizm powstawania i różne objawy.
Fotouczulenie (fotodermatoza) to zespół schorzeń, których wspólnym mianownikiem jest występowanie nadwrażliwości na działanie promieniowania słonecznego. Wśród nich wyróżnia się rekcje endogenne (w wyniku nieprawidłowości genetycznych lub metabolicznych) oraz egzogenne (pod wpływem działania leków, kosmetyków i niektórych roślin).
Zioła fotouczulające i fototoksyczne to zioła, które pod wpływem promieni słonecznych wywołują niepożądane reakcje na skórze przypominające silne oparzenia słoneczne czyli: palenie skóry, rumień, obrzęk, bolesne pęcherze.
Taką reakcję skóry nazywamy wypryskiem fotoalergicznym lub fotoksycznym. Co ważne, zioła te mogą szkodzić zarówno wtedy, gdy są stosowane wewnętrznie jak i zewnętrznie. Wyprysk fotoalergiczny pojawia się wtedy, gdy pod wpływem promieniowania słonecznego dochodzi w skórze do przekształcenia tolerowanej substancji w substancję uczulającą.
Związki te szkodzą tylko osobom o swoistej nadwrażliwości, zdecydowana większość ludzi będzie tolerować identyczną dawkę substancji i promieniowania. Zmiany zapalne skóry pojawiają się zwykle po 1-2 dniach od ekspozycji i utrzymują przez kolejne kilka dni.
Fototoksyczność w odróżnieniu od fotoalergii jest bardziej powszechna i może wystąpić u wszystkich ludzi, którzy są jednocześnie poddani czynnikom fototoksycznym i promieniowaniu UV. Odczyny fototoksyczne powstają na skutek uwalniania wolnych rodników przez substancje chemiczne będące w kontakcie ze skórą, w wyniku czego dochodzi do uszkodzenia struktur komórkowych, które wywołują rozwój ostrej reakcji zapalnej w skórze. Wykwity przypominające oparzenia słoneczne (widoczny rumień, obrzęk, pęcherze) występują najczęściej bezpośrednio po lub w niedługim czasie od ekspozycji na światło (do kilku godzin). W niektórych przypadkach utrzymują się długotrwale przebarwienia lub zmiany przypominające liszaj płaski. Reakcje fototoksyczne mogą wywoływać: psoralen (furanokumaryna) – to naturalny związek występujący w wielu roślinach, np.:
Rośliny z rodziny selerowatych
Rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae) mogą powodować reakcje fototoksyczne ze względu na zawartość związków o charakterze furanokumaryn (głównie psoralenu). Związki te wykazują działanie fotodynamiczne – absorbują promieniowanie ultrafioletowe, przez co zwiększają wytwarzanie melaniny i jej odkładanie w skórze w postaci długotrwałych przebarwień.
Do takich roślin można zaliczyć: barszcz Mantegazziego, barszcz Sosnowskiego, pasternak zwyczajny, arcydzięgiel i aminek większy
Rośliny z rodziny rutowatych
Rośliny z rodziny rutowatych (Rutaceae) prowadzą do wystąpienia reakcji fototoksycznych również z powodu zawartości furanokumaryn.
Można do nich zaliczyć rośliny takie, jak: pomarańcza bergamota, cytryna zwyczajna, ruta zwyczajna, cytryna zwyczajna, limonka.
Z rodziny (Hypericaceae) np. dziurawiec zwyczajny
Do roślin fotouczulających zalicza się powszechnie stosowane zioła, np. dziurawiec, nawłoć, nagietek, rumianek czy krwawnik.
Dziurawiec zwyczajny
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), a konkretnie jego ziele, zawiera czerwony barwnik – hiperycynę, która posiada zdolność absorbowania promieni słonecznych i uwrażliwia skórę na działanie słońca. Z tego względu stosowanie przetworów dziurawca i jednoczesna ekspozycja na słońce prowadzi do wystąpienia reakcji fototoksycznych.
Rośliny z rodziny astrowatych
Rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae) zawierają laktony seskwiterpenowe, które poddane działaniu promieniowania słonecznego przekształcają się w drobnocząsteczkowe alergeny wywołujące reakcję fotoalergiczną (fotoalergiczny wyprysk kontaktowy).
Są to popularne rośliny lecznicze, jak na przykład: rumianek pospolity, krwawnik pospolity, nagietek lekarski, bylica pospolita, wrotycz pospolity, arnika górska, nawłoć pospolita.
Jak prawidłowo stosować zioła fotouczulające
Aby uniknąć nieprzyjemnych objawów, należy podczas stosowania ziół fotouczulających aplikować na ciało kremy i emulsje z wysokim filtrem lub najlepiej unikać ekspozycji na słońce. Natomiast planując opalanie, zaleca się zaprzestanie stosowania ziół fotouczulających z kilkudniowym wyprzedzeniem.
Ważna jest obserwacja ciała, a w przypadku wystąpienia objawów skórnych – wykrycie uczulającej substancji i jej wyeliminowanie. Jako leczenie objawowe stosuje się preparaty miejscowe zawierające kortykosteroidy, w cięższych przypadkach konieczne jest ich stosowanie doustne.
Opracowała na podst. literatury: Małgorzata Miśkowicz
PZDR Jasło
Źródła: